Xây dựng nếp sống văn hóa cộng đồng: Từ nền tảng đến giải pháp phát triển bền vững

Văn hóa cộng đồng đóng vai trò then chốt trong đời sống tinh thần xã hội. Xây dựng và phát huy những giá trị tốt đẹp trong văn hóa cộng đồng không chỉ tạo nên một xã hội văn minh, mà còn là động lực quan trọng thúc đẩy công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Vậy, xây dựng nếp sống văn hóa ở cộng đồng dân cư là gì và thực hiện như thế nào?

Trong những năm qua, Đảng và Nhà nước ta luôn уделял особое внимание đến việc xây dựng và phát triển văn hóa, xã hội. Cuộc vận động xây dựng đời sống văn hóa ở các cộng đồng dân cư (xóm, làng, ấp, khu phố…) đã được triển khai sâu rộng và đạt được nhiều thành tựu đáng khích lệ.

Nét tươi mới trong xây dựng văn hóa cộng đồng dân cư

Nhiều địa phương đã làm tốt công tác tuyên truyền, phổ biến các tiêu chuẩn xây dựng gia đình, xóm, ấp, khu phố văn hóa. Công tác bình xét và công nhận danh hiệu “Gia đình văn hóa” được thực hiện nghiêm túc, minh bạch. Đến nay, nhiều tỉnh thành đã không công nhận danh hiệu này cho hàng nghìn gia đình do không đạt tiêu chuẩn. Năm 2009, cả nước có hơn 13 triệu gia đình đạt danh hiệu “Gia đình văn hóa”, chiếm tỷ lệ 80,67%.

Phong trào xây dựng “Làng văn hóa” cũng đạt được những kết quả ấn tượng. Cả nước có 42.530/86.765 làng được công nhận là làng văn hóa, trong đó có nhiều làng được khen thưởng vì có thành tích tiêu biểu. Hơn 70 nghìn khu dân cư được đánh giá là thực hiện tốt nếp sống văn hóa, văn minh.

Trong các cộng đồng dân cư, nhiều mô hình tiên tiến trong việc cưới, việc tang, lễ hội đã xuất hiện. Theo thống kê, năm 2009, hơn một nửa số đám cưới ở nông thôn và gần một nửa ở thành thị đã có những tiến bộ trong việc tổ chức. Nhiều hủ tục lạc hậu trong đám tang đã được loại bỏ. Các lễ hội diễn ra lành mạnh hơn, các hoạt động văn hóa, thể thao truyền thống được tổ chức sôi động. Nạn cờ bạc, cá độ, mê tín dị đoan và lãng phí đã giảm đáng kể.

Các cộng đồng dân cư đã gắn việc xây dựng khu dân cư tiên tiến với xây dựng gia đình văn hóa, làng văn hóa, tổ dân phố văn hóa. Cuộc vận động “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa cơ sở” đã phát huy tinh thần tương thân tương ái, lá lành đùm lá rách trong nhân dân. Hàng trăm tỷ đồng đã được đóng góp vào các quỹ từ thiện, quỹ vì người nghèo, hàng nghìn tỷ đồng được dùng để xây dựng cơ sở hạ tầng nông thôn. Phong trào “Ngày Vì người nghèo”, “Xóa nhà tạm, nhà dột nát cho hộ nghèo” đã giúp nhiều hộ gia đình có hoàn cảnh khó khăn có được một mái ấm. Nhiều mô hình tín dụng – tiết kiệm, thanh niên làm kinh tế, nông dân sản xuất giỏi đã giúp hàng nghìn hộ thoát nghèo và vươn lên làm giàu.

Nhiều địa phương đã phối hợp với Mặt trận Tổ quốc tổ chức các cuộc tọa đàm, lấy ý kiến của cán bộ, đảng viên, đoàn viên, hội viên, các vị chức sắc tôn giáo và người dân để xây dựng quy ước văn hóa. Đến nay, cả nước có hàng chục nghìn hương ước, quy ước văn hóa được xây dựng, góp phần bảo tồn và phát huy những phong tục, tập quán tốt đẹp của dân tộc, loại bỏ những thói quen lạc hậu, xây dựng lối sống văn minh và ngăn chặn sự xâm nhập của văn hóa độc hại. Phong trào xã hội hóa văn hóa đã khơi dậy những nét đẹp trong đời sống văn hóa cộng đồng, góp phần xây dựng môi trường sống lành mạnh.

Những thách thức và giải pháp

Bên cạnh những thành tựu đạt được, việc xây dựng nếp sống văn hóa ở cộng đồng dân cư vẫn còn nhiều thách thức. Mức hưởng thụ văn hóa ở nhiều vùng quê còn thấp. Hoạt động văn hóa thông tin còn gặp nhiều khó khăn do thiếu cơ sở vật chất và nhân lực. Nhiều nhà văn hóa thôn, bản, ấp, khu phố mới chỉ là nơi hội họp, sinh hoạt tập thể, thiếu sách báo, nhạc cụ và các trang thiết bị phục vụ văn hóa văn nghệ. Đời sống văn hóa ở các vùng miền núi, vùng sâu vùng xa còn nhiều khó khăn hơn.

Sự giao lưu, mở cửa và hội nhập quốc tế mang đến nhiều cơ hội phát triển kinh tế, văn hóa. Tuy nhiên, nó cũng tạo ra những tác động tiêu cực đến đời sống văn hóa cộng đồng. Nhiều giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp bị xói mòn. Các tệ nạn xã hội như ma túy, cờ bạc, rượu chè, mại dâm, HIV/AIDS xâm nhập vào nhiều gia đình. Mâu thuẫn giữa các thế hệ về lối sống, ứng xử ngày càng gia tăng. Tình trạng bạo lực gia đình diễn biến phức tạp.

Đô thị hóa nhanh chóng, đặc biệt là ở các vùng ven đô, đang làm mất đi những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp. Lối sống cộng đồng bị ảnh hưởng bởi lối sống thị dân thực dụng. Cơ sở hạ tầng xã hội ở các khu vực này còn nhiều bất cập, gây ô nhiễm môi trường và ảnh hưởng đến sự phát triển văn hóa, xã hội.

Để vượt qua những thách thức này, cần tiếp tục kế thừa và phát huy những giá trị truyền thống tốt đẹp, đồng thời tiếp thu những giá trị văn hóa tiên tiến. Cần đề cao trách nhiệm của mỗi người dân trong việc xây dựng đời sống văn hóa ở cộng đồng. Cần duy trì và nâng cao chất lượng phong trào xây dựng cộng đồng văn hóa, tránh chạy theo thành tích, phản ánh không thực chất phong trào. Các tiêu chí xây dựng cộng đồng văn hóa phải phù hợp và thiết thực với đời sống của nhân dân. Công tác bình xét danh hiệu cộng đồng văn hóa phải được tiến hành công bằng, dân chủ, khách quan, đúng quy trình. Cần huy động nguồn lực của nhân dân để xây dựng các thiết chế văn hóa, đáp ứng nhu cầu của người dân.

Cần chú trọng đầu tư kinh phí và nguồn lực cho xây dựng phong trào văn hóa cộng đồng, đồng thời đẩy mạnh xã hội hóa văn hóa. Cần thường xuyên tổng kết, đánh giá kết quả và rút ra bài học kinh nghiệm. Cần tổ chức hội nghị tuyên dương những cộng đồng dân cư văn hóa xuất sắc và nhân rộng các mô hình này ra toàn xã hội. Cần chú trọng công tác kiểm tra, đổi mới và cải tiến công tác này sao cho phù hợp với tình hình mới. Cần thường xuyên cung cấp kiến thức, nội dung công tác xây dựng cộng đồng văn hóa cho cán bộ hướng dẫn phong trào và phổ biến kiến thức này trong đời sống xã hội.

Điều quan trọng là phải phát huy vai trò lãnh đạo của các cấp ủy, chính quyền, vai trò tham mưu của các cơ quan chức năng trong cuộc vận động xây dựng đời sống văn hóa ở cộng đồng dân cư. Cần tăng cường sự phối hợp giữa các ngành, đoàn thể chính trị và xã hội, vận động sự tham gia tích cực của nhân dân. Cần phát huy lợi thế của các phương tiện thông tin đại chúng để tuyên truyền, giới thiệu rộng rãi về mục tiêu, ý nghĩa và lợi ích của việc thực hiện nếp sống văn hóa, văn minh ở cộng đồng dân cư.

Kết luận

Xây dựng cộng đồng dân cư văn hóa là nhiệm vụ quan trọng trong công tác xây dựng đời sống văn hóa ở cơ sở, là động lực mạnh mẽ thúc đẩy sự phát triển kinh tế – xã hội. Để đạt được mục tiêu này, cần có sự chung tay của toàn xã hội, sự nỗ lực của mỗi người dân và sự lãnh đạo, chỉ đạo sát sao của các cấp ủy, chính quyền.