Viện Kiểm Sát Trung Quốc: Vị Trí, Chức Năng & Cơ Cấu Tổ Chức [2025]

Trong hệ thống pháp luật của một quốc gia, tòa án, viện kiểm sát được gọi là cơ quan gì? Đó là những cơ quan tư pháp quan trọng, đảm bảo sự công bằng và tuân thủ pháp luật. Bài viết này sẽ đi sâu vào tìm hiểu về Viện Kiểm sát Nhân dân nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa, một cơ quan có vai trò then chốt trong hệ thống pháp luật của quốc gia này. Chúng ta sẽ khám phá vị trí, chức năng, nhiệm vụ, cơ cấu tổ chức và đội ngũ cán bộ của Viện Kiểm sát, đồng thời điểm qua những cải cách đang diễn ra để nâng cao hiệu quả hoạt động của cơ quan này.

1. Lịch Sử Hình Thành và Phát Triển

Trong lịch sử Trung Quốc, cơ quan có chức năng giám sát quan lại đã xuất hiện từ thời nhà Hán (206 TCN – 265 SCN) với tên gọi YU SHI. Đến thời nhà Thanh, mô hình công tố phương Tây, đặc biệt là từ Pháp, được du nhập, dẫn đến việc thành lập cục công tố tại các tòa án. Đây là bước đầu tiên tách chức năng công tố khỏi xét xử.

Sau khi nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa ra đời (1949), mô hình tổ chức nhà nước Liên Xô có ảnh hưởng lớn. Hệ thống Viện Kiểm sát được thành lập theo địa giới hành chính, độc lập với cơ quan hành chính và tòa án, bao gồm Viện Kiểm sát Nhân dân Tối cao, Viện Kiểm sát các cấp ở địa phương và Viện Kiểm sát chuyên ngành.

Tuy nhiên, vào những năm 1960, hệ thống Viện Kiểm sát bị bãi bỏ và chức năng kiểm sát được giao cho cơ quan công an. Đến năm 1978, Viện Kiểm sát được khôi phục và tiếp tục được khẳng định trong Hiến pháp năm 1982 và các Luật Tổ chức Viện Kiểm sát sau này. So với Hiến pháp năm 1954, quy định về Viện Kiểm sát theo Hiến pháp năm 1982 có nhiều thay đổi, thể hiện ở chế độ lãnh đạo song trùng và thu hẹp chức năng, thẩm quyền của cơ quan kiểm sát đối với các vụ án dân sự. Đồng thời, tăng cường vai trò, trách nhiệm của cơ quan kiểm sát trong việc giám sát, điều tra, truy tố.

2. Vị Trí, Chức Năng, Nhiệm Vụ của Viện Kiểm Sát Nhân Dân

2.1. Vài Nét về Tổ Chức Nhà Nước

Trung Quốc tổ chức bộ máy nhà nước theo nguyên tắc tập quyền xã hội chủ nghĩa. Quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân, đại diện là Đại hội Đại biểu Nhân dân Toàn quốc (Quốc hội) và Đại hội Đại biểu Nhân dân địa phương (Hội đồng Nhân dân). Chính phủ là cơ quan hành chính cao nhất, Tòa án là cơ quan xét xử và Viện Kiểm sát là cơ quan giám sát pháp luật.

2.2. Vị Trí, Chức Năng, Nhiệm Vụ

2.2.1. Vị Trí

Viện Kiểm sát là một hệ thống cơ quan riêng biệt, không thuộc Chính phủ. Viện trưởng Viện Kiểm sát Nhân dân Tối cao do Đại hội Đại biểu Nhân dân Toàn quốc bầu ra và chịu trách nhiệm trước cơ quan này. Viện Kiểm sát được coi là cơ quan tư pháp.

2.2.2. Chức Năng, Nhiệm Vụ

Điều 129 Hiến pháp quy định Viện Kiểm sát Nhân dân là cơ quan giám sát pháp luật của Nhà nước. Cụ thể, Điều 5 Luật Tổ chức Viện Kiểm sát Nhân dân quy định:

• Thực hiện quyền kiểm sát đối với các vụ án phản quốc, chia rẽ đất nước.
• Tiến hành điều tra các vụ án hình sự được trực tiếp thụ lý.
• Kiểm sát việc điều tra vụ án hình sự do cơ quan công an tiến hành.
• Khởi tố và hỗ trợ truy tố đối với các vụ án hình sự.
• Thực hiện giám sát đối với việc chấp hành phán quyết và quyết định của các vụ án hình sự.

Ngoài ra, Viện Kiểm sát còn kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong việc bảo vệ quyền tố cáo của công dân.

Trong hoạt động tố tụng hình sự, Viện Kiểm sát có các nhiệm vụ, quyền hạn sau:

• Kiểm sát điều tra: kiểm sát việc khởi tố, phê chuẩn lệnh bắt giữ, kiểm sát việc chấp hành pháp luật trong hoạt động điều tra.
• Trực tiếp điều tra các tội phạm tham nhũng.
• Truy tố người phạm tội ra trước Tòa án để xét xử.
• Kiểm sát xét xử hình sự: giám sát tính hợp pháp trong các phán quyết và quyết định của Tòa án.

Trong hoạt động tố tụng dân sự, hành chính, Viện Kiểm sát có nhiệm vụ giám sát pháp luật đối với các hoạt động xét xử.

Trong lĩnh vực giam, giữ và cải tạo, Viện Kiểm sát có nhiệm vụ giám sát việc chấp hành pháp luật.

Trong lĩnh vực thi hành án, Viện Kiểm sát có nhiệm vụ giám sát việc tuân thủ pháp luật của cơ quan thi hành án.

3. Cơ Cấu Tổ Chức

Điều 130 Hiến pháp quy định hệ thống Viện Kiểm sát bao gồm: Viện Kiểm sát Nhân dân Tối cao, Viện Kiểm sát Nhân dân địa phương các cấp, Viện Kiểm sát quân sự và Viện Kiểm sát Nhân dân chuyên ngành khác.

3.1. Viện Kiểm Sát Nhân Dân Tối Cao

Là cơ quan kiểm sát cao nhất, có chức năng giám sát pháp luật và lãnh đạo Viện Kiểm sát địa phương các cấp, Viện Kiểm sát chuyên ngành.

Các đơn vị thuộc Viện Kiểm sát Nhân dân tối cao bao gồm:

• Văn phòng
• Ban Chính trị
• Tổng cục chống tham nhũng
• Vụ kiểm sát hình sự
• … (và các đơn vị khác)

Viện Kiểm sát Nhân dân Tối cao thành lập Uỷ ban kiểm sát.

3.2. Viện Kiểm Sát Nhân Dân Các Cấp ở Địa Phương

Gồm Viện Kiểm sát Nhân dân tỉnh, khu tự trị, thành phố trực thuộc trung ương; Viện Kiểm sát Nhân dân thành phố thuộc tỉnh, châu tự trị…; Viện Kiểm sát Nhân dân huyện, khu trực thuộc thành phố.

3.3. Viện Kiểm Sát Chuyên Ngành

Hiện nay, chỉ còn tồn tại Viện Kiểm sát quân sự và Viện Kiểm sát đường sắt. Viện Kiểm sát quân sự thực hiện quyền kiểm sát đối với tội phạm trong lĩnh vực quân sự. Viện Kiểm sát đường sắt chịu trách nhiệm giám sát pháp luật trong lĩnh vực đường sắt.

4. Cán Bộ Viện Kiểm Sát Nhân Dân

4.1. Tiêu Chuẩn Kiểm Sát Viên

Để trở thành kiểm sát viên cần có các tiêu chuẩn:

• Có quốc tịch Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa.
• Tán thành Hiến pháp.
• Tròn 23 tuổi.
• Có tố chất chính trị, nghiệp vụ và phẩm chất đạo đức tốt.
• Khoẻ mạnh.
• Tốt nghiệp ngành luật hoặc có kiến thức chuyên ngành luật và kinh nghiệm công tác.

4.2. Cơ Chế Bổ Nhiệm, Miễn Nhiệm

Viện trưởng Viện Kiểm sát Nhân dân Tối cao do Đại hội Đại biểu Nhân dân Toàn quốc bầu và bãi miễn. Phó Viện trưởng, uỷ viên Uỷ ban kiểm sát, kiểm sát viên do Uỷ ban thường vụ Đại hội đại biểu nhân dân toàn quốc bổ nhiệm và bãi miễn.

5. Nội Dung Cải Cách Cơ Quan Viện Kiểm Sát

Một số nội dung cải cách cơ quan Viện Kiểm sát ở Trung Quốc:

• Hoàn thiện chế độ giám sát nhân dân đối với hoạt động của Viện Kiểm sát.
• Tăng cường chức năng giám sát các hoạt động tố tụng.
• Tăng cường chế độ giám sát trong nội bộ các hoạt động của Viện Kiểm sát.
• Hoàn thiện hệ thống tổ chức của Viện Kiểm sát.
• Tăng cường hiện đại hoá trang thiết bị, phương tiện làm việc.
• Cải cách thể chế quản lý và phân phối tài chính trong ngành kiểm sát.

Kết luận

Viện Kiểm sát Nhân dân đóng vai trò quan trọng trong hệ thống pháp luật của nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa. Việc hiểu rõ vị trí, chức năng, nhiệm vụ và cơ cấu tổ chức của Viện Kiểm sát là cần thiết để có cái nhìn toàn diện về hệ thống pháp luật của quốc gia này. Những cải cách đang được thực hiện hứa hẹn sẽ nâng cao hơn nữa hiệu quả hoạt động của Viện Kiểm sát, góp phần bảo vệ công lý và pháp luật.