Câu thành ngữ “Trạng chết chúa cũng băng hà” thường được sử dụng để diễn tả mối quan hệ mật thiết giữa người lãnh đạo và vận mệnh của quốc gia. Nhưng ý nghĩa thực sự của nó là gì? Nguồn gốc từ đâu? Hãy cùng tìm hiểu chi tiết qua bài viết này.
Trong dân gian lưu truyền câu chuyện về Trạng Quỳnh, một nhân vật nổi tiếng thông minh, dí dỏm và có tài ứng biến. Một lần, Trạng Quỳnh bị chúa ghét vì những lần trước đó đã dùng sự thông minh của mình để châm biếm thói hư tật xấu của chúa. Chúa bày mưu đánh thuốc độc giết Trạng Quỳnh trong một buổi thị yến. Trạng Quỳnh biết mình đang gặp nguy hiểm nên đã dặn dò vợ con cẩn thận trước khi đi.
Đến buổi yến tiệc, chúa hỏi Trạng Quỳnh: “Bao giờ Quỳnh chết?”. Trạng Quỳnh đáp lại một cách thông minh: “Bao giờ chúa băng hà thì Quỳnh cũng chết”. Sau khi ăn xong, Trạng Quỳnh cảm thấy khác lạ trong người và vội vã về nhà. Về đến nhà thì Trạng qua đời. Gia đình Trạng Quỳnh làm theo lời dặn, không phát tang ngay mà vẫn vui vẻ như thường. Chúa sai người dò xét, thấy nhà Trạng vẫn vui vẻ, bèn nghi ngờ đầu bếp đã làm sai. Chúa ăn thử món ăn đó và không lâu sau thì băng hà.
Nghe tin chúa băng hà, gia đình Trạng Quỳnh mới phát tang. Thiên hạ đồn rằng Trạng Quỳnh và chúa cùng chết trong một ngày. Từ đó có câu: “Trạng chết chúa cũng băng hà”.
Vậy “Trạng chết chúa cũng băng hà” nghĩa là gì?
Thành ngữ này có hai lớp nghĩa:
- Nghĩa đen: Câu chuyện kể rằng sau khi Trạng Quỳnh qua đời, chúa cũng băng hà.
- Nghĩa bóng: Thành ngữ này mang ý nghĩa sâu xa hơn về mối quan hệ gắn bó giữa người lãnh đạo và người dân. Nó ám chỉ rằng vận mệnh của người lãnh đạo gắn liền với vận mệnh của quốc gia, của dân tộc. Khi người dân gặp khó khăn, người lãnh đạo cũng không thể sống yên ổn. Triều đình mục ruỗng, dân chúng lầm than thì sự sụp đổ của chế độ cũng không còn xa. Vua mất nước thì tôi cũng vong quốc.
Hoàn cảnh sử dụng thành ngữ:
“Trạng chết chúa cũng băng hà” thường được sử dụng trong các trường hợp sau:
- Khi nói về trách nhiệm của người lãnh đạo đối với quốc gia và dân tộc.
- Khi phê phán những hành động sai trái của người lãnh đạo, gây ảnh hưởng tiêu cực đến cuộc sống của người dân.
- Khi nhấn mạnh tầm quan trọng của sự đoàn kết giữa người lãnh đạo và người dân để vượt qua khó khăn, thử thách.
- Khi đề cập đến sự thịnh suy của một triều đại, một quốc gia.
Ví dụ minh họa:
- “Ông ta là một vị quan tham nhũng, chỉ biết vơ vét của dân. Đúng là trạng chết chúa cũng băng hà, đất nước này rồi sẽ đi về đâu?”.
- “Trong thời kỳ chiến tranh, trạng chết chúa cũng băng hà, toàn dân đồng lòng đứng lên bảo vệ Tổ quốc”.
- “Chính sách sai lầm của nhà vua đã đẩy người dân vào cảnh lầm than. Trạng chết chúa cũng băng hà, triều đại đó sớm muộn gì cũng sụp đổ”.
Lời kết:
Câu thành ngữ “Trạng chết chúa cũng băng hà” là một bài học sâu sắc về mối quan hệ giữa người lãnh đạo và vận mệnh của quốc gia. Nó nhắc nhở chúng ta về trách nhiệm của mỗi người đối với xã hội, đặc biệt là những người có vị trí quan trọng trong bộ máy nhà nước. Khi dân gặp nạn, vua cũng không thể sống yên. Vua là gốc của nước, vua vững thì nước mới mạnh.
Nguồn: https://mncatlinhdd.edu.vn/ Tác giả: Nguyễn Lân dũng
Giáo sư Nguyễn Lân Dũng là một trong những nhà khoa học hàng đầu Việt Nam trong lĩnh vực vi sinh vật học, với hơn 50 năm cống hiến cho giáo dục và nghiên cứu (Wiki). Ông là con trai của Nhà giáo Nhân dân Nguyễn Lân, xuất thân từ một gia đình nổi tiếng hiếu học. Trong sự nghiệp của mình, Giáo sư đã đảm nhiệm nhiều vị trí quan trọng như Chủ tịch Hội các ngành Sinh học Việt Nam, Đại biểu Quốc hội và được phong tặng danh hiệu Nhà giáo Nhân dân vào năm 2010.