Thượng Tôn Hiến Pháp và Pháp Luật: Chuẩn Mực Con Người Việt Nam Thời Đại Mới

Thượng Tôn Hiến Pháp và Pháp Luật: Chuẩn Mực Con Người Việt Nam Trong Giai Đoạn Mới

Trong bối cảnh xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, việc nghiên cứu và xây dựng chuẩn mực con người Việt Nam, đặc biệt là ý thức thượng tôn Hiến pháp và pháp luật, trở nên cấp thiết. Nghị quyết 27-NQ/TW ngày 09/11/2022 của Ban Chấp hành Trung ương khóa XIII đã xác định ý thức thượng tôn Hiến pháp, pháp luật là chuẩn mực ứng xử của mọi chủ thể trong xã hội. Vậy, thượng tôn Hiến pháp và pháp luật là gì và tại sao nó lại quan trọng đến vậy?

1. Chuẩn Mực Con Người Việt Nam và Sự Phát Triển

Chuẩn mực con người là hệ thống các quy tắc ứng xử, thước đo giá trị trong xã hội. Các chuẩn mực này rất đa dạng và thay đổi theo thời gian, không gian, điều kiện kinh tế, xã hội, lịch sử và văn hóa. Về cơ bản, chuẩn mực xã hội hướng đến những giá trị Chân, Thiện, Mỹ. Chuẩn mực con người Việt Nam được vun đắp, hoàn thiện nhằm tạo nền tảng tư tưởng, đạo đức, lối sống tích cực, hướng đến sự thống nhất trong nhận thức và hành động, xây dựng xã hội hòa đồng, đoàn kết và ổn định.

Trong quá trình đổi mới, Đảng ta đã xác định các giá trị cơ bản của văn hóa Việt Nam là “nhân văn, dân chủ, tiến bộ”, gia đình Việt Nam là “no ấm, tiến bộ, hạnh phúc”, và con người Việt Nam là “giàu lòng yêu nước, có ý thức làm chủ, trách nhiệm công dân, có tri thức, sức khỏe, lao động giỏi; sống có văn hóa, tình nghĩa, có tinh thần quốc tế chân chính”.

Nghị quyết số 33-NQ/TW ngày 09/6/2014 của Ban Chấp hành Trung ương khóa XI về “Xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước” nhấn mạnh việc chăm lo xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện, trọng tâm là bồi dưỡng tinh thần yêu nước, lòng tự hào dân tộc, đạo đức, lối sống và nhân cách, tạo chuyển biến mạnh mẽ về nhận thức, ý thức tôn trọng pháp luật.

Tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc ngày 24/11/2021, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã nhấn mạnh nhiệm vụ xây dựng con người Việt Nam thời kỳ đổi mới, phát triển, hội nhập với những giá trị, chuẩn mực phù hợp, gắn với giữ gìn, phát huy giá trị gia đình, văn hóa và quốc gia – dân tộc.

Hiện nay, chuẩn mực con người Việt Nam bao gồm tám giá trị cốt lõi: Yêu nước, đoàn kết, tự cường, nghĩa tình, trung thực, trách nhiệm, kỷ cương, sáng tạo. Tám chuẩn mực này bao gồm cả chuẩn mực về tư tưởng, nhận thức, tình cảm, thái độ và chuẩn mực về hành vi ứng xử.

2. Ý Thức Thượng Tôn Hiến Pháp, Pháp Luật: Nền Tảng Của Nhà Nước Pháp Quyền

Nghị quyết 27 xác định ý thức thượng tôn Hiến pháp, pháp luật là chuẩn mực ứng xử của mọi chủ thể trong xã hội. Thượng tôn Hiến pháp, pháp luật có thể hiểu là:

• Hiến pháp, pháp luật ở vị trí cao nhất: Đặt Hiến pháp, pháp luật lên trên tất cả các thiết chế, quyền lực trong xã hội.
• Kiềm tỏa quyền lực: Sử dụng pháp luật để kiểm soát quyền lực của các cơ quan nhà nước, giới hạn hoạt động của họ trong khuôn khổ pháp luật.
• Bình đẳng trước pháp luật: Tuân theo pháp luật “không có ngoại lệ”, đảm bảo mọi cá nhân, tổ chức đều bình đẳng trước pháp luật, “không có vùng cấm”.
• Sống và làm việc theo pháp luật: Mỗi người trong xã hội cần sống và làm việc theo Hiến pháp, pháp luật.

Ý thức thượng tôn Hiến pháp, pháp luật là ý thức của mọi chủ thể trong xã hội về việc tôn trọng, dựa vào và bảo vệ pháp luật, sống và làm việc theo Hiến pháp, pháp luật để bảo đảm quyền lợi hợp pháp của mình và xã hội. Đây là nền móng và mục tiêu của Nhà nước pháp quyền Việt Nam. Ý thức thượng tôn Hiến pháp, pháp luật chính là một nội dung, giá trị cốt lõi của chuẩn mực con người Việt Nam hiện nay, thể hiện sự kết hợp giữa đức trị và pháp trị, đúng với tư tưởng Hồ Chí Minh.

3. Mối Quan Hệ Biện Chứng Giữa Chuẩn Mực Con Người Việt Nam và Ý Thức Thượng Tôn Hiến Pháp, Pháp Luật

a) Chuẩn mực con người Việt Nam là nội dung cụ thể của ý thức thượng tôn Hiến pháp, pháp luật:

Tám chuẩn mực con người Việt Nam là sự thể hiện rõ ràng, thiết thực, nhân văn sâu sắc về ý thức thượng tôn Hiến pháp, pháp luật.

• Lòng yêu nước: Thể hiện qua việc giữ gìn bản sắc dân tộc, bảo vệ môi trường, sẵn sàng bảo vệ lợi ích chung, hy sinh vì đất nước, thể hiện tinh thần của Hiến pháp (Điều 11, 45, 46…). Lòng yêu nước là sự thể hiện cụ thể ý thức thượng tôn Hiến pháp, pháp luật.
• Tính kỷ cương: Thể hiện qua việc tuân theo pháp luật, quy chế, kỷ luật, góp phần tạo nên trật tự xã hội. Kỷ cương chính là sự thể hiện cụ thể nhất của ý thức thượng tôn Hiến pháp, pháp luật của mỗi người.

b) Ý thức thượng tôn Hiến pháp, pháp luật tạo nền văn hóa ứng xử để giữ gìn phẩm chất, chuẩn mực, giá trị con người Việt Nam:

Khi một người có nhận thức đúng về vai trò của pháp luật, thường xuyên trau dồi hiểu biết pháp luật và luôn tuân thủ pháp luật, họ sẽ trở thành một công dân gương mẫu, biết vận dụng pháp luật để bảo vệ quyền lợi của mình và của xã hội. Ý thức thượng tôn Hiến pháp, pháp luật là nền tảng văn hóa để giữ gìn, vun đắp và hiện thực hóa các giá trị, chuẩn mực và phẩm chất của người Việt Nam.

Chuẩn mực con người Việt Nam là những nội dung thể hiện ý thức thượng tôn Hiến pháp, pháp luật, và ngược lại, ý thức thượng tôn Hiến pháp, pháp luật là nền tảng văn hóa pháp luật để cho các chuẩn mực đó trở thành phẩm chất thực sự và tồn tại bền vững trong ứng xử hàng ngày của mỗi người Việt Nam, góp phần vào thắng lợi của quá trình xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

Việc xây dựng chuẩn mực con người Việt Nam cần được tiếp tục nghiên cứu để bảo đảm tính toàn diện, phù hợp văn hóa dân tộc, mang tính thời đại và kết hợp nhuần nhuyễn giữa đức trị và pháp trị, đúng với tư tưởng Hồ Chí Minh về dân chủ, nhân quyền, pháp quyền.

TS. Lê Vệ Quốc

Vụ trưởng Vụ Phổ biến, giáo dục pháp luật