Thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội là gì?

Thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội: Từ lý luận đến thực tiễn

Thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội là một khái niệm quan trọng trong lý luận Mác – Lênin, thu hút sự quan tâm của nhiều chính đảng và học giả. Vậy thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội là gì? Bài viết này sẽ giải đáp thắc mắc đó, đồng thời phân tích các lý luận liên quan và thực tiễn thế giới, đặc biệt là trường hợp của Việt Nam.

Các quan điểm về thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội

Thời kỳ quá độ trực tiếp và gián tiếp

Để hiểu đúng về con đường lên chủ nghĩa xã hội, cần nắm rõ khái niệm thời kỳ quá độ. Thời kỳ quá độ được chia thành hai dạng: trực tiếp và gián tiếp. Quá độ trực tiếp là từ chủ nghĩa tư bản phát triển cao lên chủ nghĩa xã hội, trong khi quá độ gián tiếp là từ xã hội tiền tư bản hoặc tư bản chủ nghĩa chưa phát triển lên chủ nghĩa xã hội. alt text

Thực tiễn lịch sử

Cho đến nay, quá độ trực tiếp như C. Mác dự đoán chưa từng diễn ra. Các nước xã hội chủ nghĩa trong thế kỷ trước, xét về kinh tế – kỹ thuật, đều ở thời kỳ quá độ gián tiếp từ xã hội tiền tư bản hoặc tư bản chủ nghĩa chưa phát triển. Điều này lý giải vì sao các nước này, mặc dù đi vào con đường xã hội chủ nghĩa, nhưng trình độ kinh tế – kỹ thuật vẫn thấp hơn các nước phương Tây.

Quá độ của chủ nghĩa tư bản

Khủng hoảng và chuyển đổi

C. Mác cho rằng, sự phát triển của đại công nghiệp, tư hữu lớn và cạnh tranh tự do trong chủ nghĩa tư bản cuối cùng sẽ dẫn đến sự phủ định sở hữu cá nhân. Khi đạt đến đỉnh cao, tư hữu lớn và cạnh tranh tự do trở thành xiềng xích trói buộc đại công nghiệp. Chúng sẽ bị thay thế bởi công hữu và quản lý kế hoạch của toàn xã hội. alt text

V. I. Lênin bổ sung rằng, chủ nghĩa tư bản đã bước vào giai đoạn quá độ từ cuối thế kỷ XIX, thể hiện qua các cuộc khủng hoảng kinh tế chu kỳ, khủng hoảng chính trị – xã hội và sự xuất hiện của chủ nghĩa đế quốc.

Hạn chế của cải cách

Các biện pháp cải cách của giai cấp tư sản, như cải tiến máy móc, áp dụng khoa học và mở rộng thị trường, không thể xóa bỏ nghèo đói của quần chúng lao động. Bất kỳ sự phát triển nào của sức sản xuất cũng đều khoét sâu thêm những đối kháng trong xã hội.

Đặc điểm của thời kỳ quá độ

Thời kỳ quá độ trực tiếp

Theo C. Mác, quá độ chính trị của chủ nghĩa tư bản là một thời kỳ lâu dài và khó khăn, bao gồm một quá trình cách mạng không ngừng. V. I. Lênin cho rằng, trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, nhà nước xã hội chủ nghĩa ra đời trước, sau đó mới phát triển lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất xã hội chủ nghĩa. Do đó, thời kỳ quá độ không dễ dàng và chóng vánh. alt text

Thời kỳ quá độ gián tiếp

C. Mác cũng đề cập đến trường hợp hai xã hội thời cổ đại tác động qua lại, hình thành một sự tổng hợp và cùng tiến lên hình thái kinh tế – xã hội cao hơn, ví dụ như trường hợp người Giécmanh và người La Mã.

V. I. Lênin cho rằng, từ cuối thế kỷ XIX, chủ nghĩa tư bản đã có nhiều biến chuyển quan trọng, tạo cơ hội cho cách mạng xã hội chủ nghĩa thắng lợi ở một nước riêng biệt, sau đó nước này có thể bước vào thời kỳ quá độ gián tiếp, bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa.

Thời đại quá độ và chủ nghĩa xã hội hiện thực

Cách mạng Tháng Mười mở ra thời đại quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội trên phạm vi toàn thế giới. Tuy nhiên, không phải tất cả các nước đều đồng loạt tiến vào thời kỳ quá độ. Giai đoạn quá độ ở phương Tây có thể vẫn kéo dài, trong khi nhiều nước tư bản chủ nghĩa trung bình, nước lạc hậu có thể còn lâu nữa mới bước vào thời kỳ quá độ.

alt text

Liên Xô và các nước xã hội chủ nghĩa khác, dù đạt được nhiều thành tựu kinh tế, vẫn ở trong thời kỳ quá độ gián tiếp. Việc coi Liên Xô đầu những năm 30 đã đi vào chủ nghĩa xã hội là một ngộ nhận, đi ngược lại lý luận Mác – Lênin về thời kỳ quá độ.

Thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam

Đường lối thực hiện thời kỳ quá độ ở Việt Nam đã trải qua nhiều giai đoạn phát triển, từ bỏ qua giai đoạn phát triển tư bản chủ nghĩa (nửa trực tiếp) đến bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa (gián tiếp). Hiện nay, Việt Nam đang thực hiện đường lối thời kỳ quá độ gián tiếp, kế thừa những thành tựu và kinh nghiệm của nhân loại, kể cả của chủ nghĩa tư bản, nhưng vẫn giữ vững bản chất và định hướng xã hội chủ nghĩa.

Bài học kinh nghiệm và định hướng phát triển

Thực tiễn thành công lẫn thất bại của chủ nghĩa xã hội hiện thực chứng minh lý luận của V. I. Lênin về thời kỳ quá độ gián tiếp là đúng đắn. Để phát triển nhanh, mạnh, bền vững, các nước đang phát triển vẫn có thể và cần phải thực hiện thời kỳ quá độ này. Điều quan trọng là phải bảo đảm quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa không trở thành thống trị và nhà nước xã hội chủ nghĩa không thay thế hoàn toàn người chủ sở hữu là quần chúng nhân dân. Việt Nam cần kiên định và sáng tạo trong lãnh đạo thực hiện mục tiêu, con đường lên chủ nghĩa xã hội dựa trên nền tảng chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh.