Câu thơ “Thời gian chạy qua tóc mẹ” của Trương Nam Hương gợi lên bao xúc cảm về tình mẫu tử thiêng liêng. Nhưng ẩn sau vẻ đẹp ngôn từ ấy là biện pháp tu từ nào? Phân tích để hiểu rõ hơn giá trị biểu đạt sâu sắc của hình ảnh này.
Trước hết, cần khẳng định rằng, “Thời gian chạy qua tóc mẹ” là sự kết hợp tinh tế giữa nhân hóa và ẩn dụ.
- Nhân hóa: Thời gian vốn vô hình được gán cho hành động “chạy”, một động thái thường chỉ dành cho con người hay các vật thể sống. Phép nhân hóa này biến thời gian thành một thực thể có sức mạnh, tác động trực tiếp lên mái tóc người mẹ.
- Ẩn dụ: “Tóc mẹ” ở đây không chỉ đơn thuần là sợi tóc, mà là hình ảnh ẩn dụ cho sự hy sinh, vất vả, cho những dấu ấn mà thời gian đã khắc lên cuộc đời người mẹ. Mái tóc bạc trắng là minh chứng rõ ràng nhất cho những lo toan, nhọc nhằn mà mẹ đã gánh chịu để nuôi con khôn lớn.
Hình ảnh “Thời gian chạy qua tóc mẹ” gợi liên tưởng đến sự trôi chảy không ngừng của thời gian, đồng thời nhấn mạnh sự thay đổi, biến đổi của cuộc đời con người. Mái tóc đen ngày nào giờ đã bạc trắng, lưng mẹ ngày càng còng xuống. Đó là quy luật tất yếu của cuộc sống, nhưng cũng là lời nhắc nhở về sự hy sinh thầm lặng của mẹ.
Không chỉ vậy, cách diễn đạt này còn mang đến một cảm giác “nôn nao” như tác giả đã viết. “Nôn nao” không chỉ là cảm giác xót xa, thương cảm, mà còn là sự thức tỉnh trong lòng người con. Thức tỉnh về trách nhiệm, về lòng biết ơn đối với người mẹ đã dành cả cuộc đời cho mình.
Ta có thể thấy cách diễn đạt tương tự trong nhiều tác phẩm khác, khi các nhà thơ, nhà văn sử dụng hình ảnh thời gian để khắc họa sự hy sinh của người mẹ. Chẳng hạn, hình ảnh “bóng mẹ đã khuất sau lưng” trong thơ ca cũng mang ý nghĩa tương tự, gợi lên sự mất mát, tiếc nuối và lòng biết ơn vô hạn.
Tóm lại, biện pháp tu từ ẩn dụ kết hợp nhân hóa trong câu thơ “Thời gian chạy qua tóc mẹ” đã tạo nên một hình ảnh giàu sức gợi, thể hiện sâu sắc tình cảm yêu thương, kính trọng và lòng biết ơn của người con đối với mẹ. Đồng thời, nó cũng là lời nhắc nhở mỗi chúng ta về giá trị của thời gian và sự hy sinh cao cả của những người mẹ trên thế gian này.
Giáo sư Nguyễn Lân Dũng là một trong những nhà khoa học hàng đầu Việt Nam trong lĩnh vực vi sinh vật học, với hơn 50 năm cống hiến cho giáo dục và nghiên cứu (Wiki). Ông là con trai của Nhà giáo Nhân dân Nguyễn Lân, xuất thân từ một gia đình nổi tiếng hiếu học. Trong sự nghiệp của mình, Giáo sư đã đảm nhiệm nhiều vị trí quan trọng như Chủ tịch Hội các ngành Sinh học Việt Nam, Đại biểu Quốc hội và được phong tặng danh hiệu Nhà giáo Nhân dân vào năm 2010.