Tác Dụng Biện Pháp Tu Từ Là Gì? A-Z Các Loại & Ví Dụ Minh Họa

Tác Dụng Của Biện Pháp Tu Từ Là Gì? Tổng Quan & Ví Dụ Minh Họa

Biện pháp tu từ là một phần không thể thiếu trong văn học, giúp truyền tải cảm xúc và ý tưởng một cách sinh động và sâu sắc. Vậy, tác dụng của biện pháp tu từ là gì? Bài viết này sẽ giải đáp câu hỏi đó, đồng thời cung cấp cái nhìn tổng quan về các loại biện pháp tu từ phổ biến và vai trò của chúng trong việc tạo nên một tác phẩm văn học hấp dẫn.

Biện pháp tu từ là gì và có bao nhiêu loại? Chúng ta thường bắt gặp các biện pháp nghệ thuật này trong thơ văn. Sử dụng chúng giúp diễn đạt suy nghĩ, cảm xúc về sự vật, sự việc một cách dễ dàng, sinh động và giàu hình ảnh hơn.

Các biện pháp tu từ chính bao gồm:

• Biện pháp tu từ từ vựng:
  • So sánh
  • Ẩn dụ
  • Hoán dụ
  • Nhân hóa
  • Điệp ngữ
  • Nói giảm – nói tránh
  • Nói quá
  • Liệt kê
  • Chơi chữ
• Biện pháp tu từ cú pháp:
  • Đảo ngữ
  • Điệp cấu trúc
  • Chêm xen
  • Câu hỏi tu từ
  • Phép đối

Ngoài ra, còn có một số biện pháp tu từ khác ít gặp hơn.

Tác dụng của các biện pháp tu từ là gì?

Biện pháp tu từ đóng vai trò quan trọng trong việc thể hiện hình ảnh, sự vật, sự việc một cách rõ ràng và sinh động. Tùy thuộc vào từng loại, tác dụng của biện pháp tu từ sẽ khác nhau, mang đến những hiệu quả nghệ thuật riêng biệt.

1. Biện pháp so sánh:

• Khái niệm: So sánh là đối chiếu hai hay nhiều sự vật, sự việc có nét tương đồng để tăng sức gợi hình, gợi cảm cho câu văn.
• Tác dụng: Giúp hình ảnh được miêu tả trở nên sinh động, dễ hiểu, dễ hình dung và tạo ấn tượng sâu sắc cho người đọc.
• Ví dụ: “Anh bỗng nhớ em như đông về nhớ rét / Tình yêu ta như cánh kiến hoa vàng / Như xuân đến chim rừng lông trở biếc / Tình yêu làm đất lạ hóa quê hương” (Chế Lan Viên, “Tiếng hát con tàu”). Trong ví dụ này, tác giả sử dụng so sánh để diễn tả nỗi nhớ và tình yêu một cách cụ thể, gợi cảm.

2. Biện pháp nhân hóa:

• Khái niệm: Gán đặc điểm, hành động của con người cho sự vật, hiện tượng, con vật, cây cối.
• Tác dụng: Làm cho đối tượng được miêu tả trở nên gần gũi, sinh động và có hồn hơn, khơi gợi cảm xúc ở người đọc.
• Ví dụ: “Sông Đuống trôi đi / Một dòng lấp lánh / Nằm nghiêng nghiêng trong kháng chiến trường kì” (Hoàng Cầm, “Bên kia sông Đuống”). Hình ảnh dòng sông “nằm nghiêng nghiêng” được nhân hóa, gợi cảm giác thanh bình nhưng cũng đầy kiên cường.

3. Biện pháp ẩn dụ:

• Khái niệm: Gọi tên sự vật, hiện tượng này bằng tên của sự vật, hiện tượng khác có nét tương đồng.
• Phân loại: Ẩn dụ hình thức, cách thức, phẩm chất, chuyển đổi cảm giác.
• Tác dụng: Tăng sức gợi hình, gợi cảm, tạo sự hàm súc, sâu sắc cho diễn đạt.
• Lưu ý: Cần phân biệt ẩn dụ và so sánh. Ẩn dụ là một dạng so sánh ngầm, không có từ ngữ so sánh trực tiếp.
• Ví dụ: “Ơi con chim chiền chiện / Hót chi mà vang trời / Từng giọt long lanh rơi / Tôi đưa tay tôi hứng” (Thanh Hải, “Mùa xuân nho nhỏ”). “Giọt long lanh” ở đây ẩn dụ cho tiếng chim, thể hiện cảm xúc yêu đời, trân trọng cuộc sống.

4. Biện pháp hoán dụ:

• Khái niệm: Gọi tên sự vật, hiện tượng, khái niệm này bằng tên của một sự vật, hiện tượng khác có quan hệ gần gũi.
• Các hình thức hoán dụ:
  • Lấy bộ phận chỉ cái toàn thể
  • Lấy vật chứa đựng gọi vật bị chứa đựng
  • Lấy dấu hiệu, đặc điểm của sự vật chỉ sự vật
  • Lấy cái cụ thể chỉ cái trừu tượng
• Tác dụng: Tăng sức gợi hình, gợi cảm, giúp diễn đạt trở nên sinh động, hàm súc.
• Ví dụ: “Đầu xanh có tội tình gì / Má hồng đến quá nửa thì chưa thôi” (Nguyễn Du, “Truyện Kiều”). “Đầu xanh” hoán dụ cho tuổi trẻ, “má hồng” hoán dụ cho người con gái.

5. Biện pháp nói quá:

• Khái niệm: Phóng đại mức độ, quy mô, tính chất của sự vật, hiện tượng.
• Tác dụng: Nhấn mạnh, gây ấn tượng, tăng sức biểu cảm, không nhằm mục đích nói sai sự thật.
• Ví dụ: “Độc ác thay, trúc Nam sơn không ghi hết tội / Dơ bẩn thay, nước Đông hải không rửa sạch mùi” (Nguyễn Trãi, “Bình Ngô đại cáo”). Tác giả sử dụng biện pháp nói quá để tố cáo tội ác của quân giặc một cách mạnh mẽ.

6. Biện pháp nói giảm nói tránh:

• Khái niệm: Dùng cách diễn đạt tế nhị, uyển chuyển để tránh gây cảm giác đau buồn, ghê sợ, thô tục.
• Ví dụ: “Bác đã đi rồi sao Bác ơi!” (Tố Hữu, “Bác ơi”). “Đi” là cách nói giảm, nói tránh cho sự qua đời, thể hiện sự kính trọng và tiếc thương vô hạn đối với Bác Hồ.

7. Biện pháp điệp từ:

• Khái niệm: Lặp lại nhiều lần một từ, cụm từ.
• Tác dụng: Tăng cường hiệu quả diễn đạt, nhấn mạnh, tạo ấn tượng, gợi liên tưởng, cảm xúc và tạo nhịp điệu cho câu văn.
• Ví dụ: “Tre giữ làng, giữ nước, giữ mái nhà tranh, giữ đồng lúa chín” (Thép Mới, “Cây tre Việt Nam”). Điệp từ “giữ” nhấn mạnh vai trò quan trọng của cây tre trong đời sống người Việt.

8. Biện pháp liệt kê:

• Khái niệm: Sắp xếp nối tiếp hàng loạt từ, cụm từ cùng loại.
• Tác dụng: Diễn tả đầy đủ, sâu sắc hơn những khía cạnh khác nhau của thực tế, tư tưởng, tình cảm.
• Ví dụ: “Tỉnh lại em ơi, qua rồi cơn ác mộng / Em đã sống lại rồi, em đã sống! / Điện giật, dùi đâm, dao cắt, lửa nung / Không giết được em, người con gái anh hùng!” (Trần Thị Lý, “Người con gái anh hùng”). Liệt kê những hình thức tra tấn dã man mà người con gái phải chịu đựng, làm nổi bật ý chí kiên cường bất khuất.

Yêu cầu về nhận biết và tác dụng của biện pháp tu từ đối với học sinh

Chương trình Ngữ văn hiện hành có những yêu cầu cụ thể về việc nhận biết và hiểu tác dụng của biện pháp tu từ đối với học sinh ở các cấp học khác nhau:

• Lớp 3, 4, 5: Nhận biết tác dụng của nhân hóa, so sánh.
• Lớp 6, 7: Nhận biết ẩn dụ, hoán dụ, nói quá, nói giảm nói tránh.
• Lớp 8, 9: Hiểu điệp ngữ, chơi chữ, nói mỉa, nghịch ngữ.

Kết luận

Tóm lại, các biện pháp tu từ là công cụ hữu hiệu để làm giàu đẹp và sâu sắc thêm ngôn ngữ văn học. Việc nắm vững kiến thức về các biện pháp tu từ và tác dụng của chúng không chỉ giúp chúng ta hiểu sâu hơn về tác phẩm văn học mà còn nâng cao khả năng cảm thụ văn chương và sử dụng ngôn ngữ một cách sáng tạo. Hi vọng bài viết này của mncatlinhdd.edu.vn đã cung cấp cho bạn cái nhìn tổng quan và hữu ích về vấn đề này.