Phương Thức Biểu Đạt: Khái Niệm, Tác Dụng & Ví Dụ Chi Tiết (2025)

Trong quá trình học tập và làm bài thi môn Ngữ văn, việc xác định phương thức biểu đạt trong một văn bản là một yêu cầu quan trọng. Vậy phương thức biểu đạt là gì? Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ về khái niệm này, tác dụng của các phương thức biểu đạt, cùng các ví dụ minh họa cụ thể. Đồng thời, chúng ta cũng sẽ tìm hiểu về mục tiêu chung của môn Ngữ văn theo Chương trình giáo dục phổ thông 2018.

6 Phương Thức Biểu Đạt Cơ Bản Trong Văn Bản

Có 6 phương thức biểu đạt chính được sử dụng trong các văn bản:

• Tự sự
• Miêu tả
• Biểu cảm
• Thuyết minh
• Nghị luận
• Hành chính – công vụ

1. Tự Sự: Kể Chuyện Bằng Ngôn Ngữ

Tự sự là gì? Đó là việc sử dụng ngôn ngữ để kể một chuỗi các sự việc, sự kiện, trong đó sự việc này dẫn đến sự việc kia, tạo thành một kết thúc hoàn chỉnh. Tự sự không chỉ đơn thuần là kể lại các việc đã xảy ra mà còn tập trung vào việc khắc họa tính cách nhân vật và thể hiện những nhận thức sâu sắc về cuộc sống, con người.

Ví dụ:

“Một hôm, mẹ Cám đưa cho Tấm và Cám mỗi đứa một cái giỏ, sai đi bắt tôm, bắt tép và hứa, đứa nào bắt được đầy giỏ sẽ thưởng cho một cái yếm đỏ. Tấm vốn chăm chỉ, lại sợ dì mắng nên mải miết suốt buổi bắt đầy một giỏ cả tôm lẫn tép. Còn Cám quen được nuông chiều, chỉ ham chơi nên mãi đến chiều chẳng bắt được gì.” (Tấm Cám)

Trong đoạn văn trên, phương thức tự sự được sử dụng để kể lại câu chuyện về Tấm và Cám, từ đó làm nổi bật tính cách của hai nhân vật.

2. Miêu Tả: Tái Hiện Thế Giới Bằng Ngôn Ngữ

Miêu tả là gì? Đó là việc sử dụng ngôn ngữ để giúp người đọc, người nghe hình dung được một cách cụ thể sự vật, sự việc như đang hiện ra trước mắt. Miêu tả cũng có thể được sử dụng để diễn tả thế giới nội tâm của con người.

Ví dụ:

“Hắn về lần này trông khác hẳn, mới đầu chẳng ai biết hắn là ai. Trông đặc như thằng sắng cá! Cái đầu thì trọc lốc, cái răng cạo trắng hớn, cái mặt thì đen mà rất cơng cơng, hai mắt gườm gườm trông gớm chết! Hắn mặc quần áo nái đen với cái áo tây vàng. Cái ngực phanh đầy những nét chạm trổ rồng, phượng với một ông tướng cầm chùy, cả hai cánh tay cũng thế. Trông gớm chết!” (Chí Phèo – Nam Cao)

Đoạn văn miêu tả ngoại hình của Chí Phèo một cách sống động, giúp người đọc hình dung rõ nét về nhân vật này.

3. Biểu Cảm: Bộc Lộ Cảm Xúc

Biểu cảm là gì? Trong cuộc sống, con người luôn có những cảm xúc, tình cảm muốn bộc lộ. Phương thức biểu cảm là cách sử dụng ngôn ngữ để diễn tả những tình cảm, cảm xúc đó về thế giới xung quanh.

Ví dụ:

Nhớ ai bổi hổi bồi hồiNhư đứng đống lửa như ngồi đống than (Ca dao)

Câu ca dao thể hiện nỗi nhớ nhung da diết, khắc khoải của người đang yêu.

4. Thuyết Minh: Cung Cấp Tri Thức

Thuyết minh là gì? Đó là việc cung cấp, giới thiệu, giảng giải những tri thức về một sự vật, hiện tượng nào đó cho những người chưa biết.

Ví dụ:

“Theo các nhà khoa học, bao bì ni lông lẫn vào đất làm cản trở quá trình sinh trưởng của các loài thực vật bị nó bao quanh, cản trở sự phát triển của cỏ dẫn đến hiện tượng xói mòn ở các vùng đồi núi. Bao bì ni lông bị vứt xuống cống làm tắc các đường dẫn nước thải, làm tăng khả năng ngập lụt của các đô thị về mùa mưa. Sự tắc nghẽn của hệ thống cống rãnh làm cho muỗi phát sinh, lây truyền dịch bệnh. Bao bì ni lông trôi ra biển làm chết các sinh vật khi chúng nuốt phải…” (Thông tin về Ngày Trái Đất năm 2000)

Đoạn văn trên cung cấp thông tin về tác hại của bao bì ni lông đối với môi trường.

5. Nghị Luận: Bàn Bạc, Đánh Giá

Nghị luận là gì? Đó là phương thức chủ yếu được dùng để bàn bạc, phân tích phải trái, đúng sai, nhằm thể hiện rõ chủ kiến, thái độ của người viết, người nói, từ đó thuyết phục người khác đồng tình với ý kiến của mình.

Ví dụ:

“Muốn xây dựng một đất nước giàu mạnh thì phải có nhiều người tài giỏi. Muốn có nhiều người tài giỏi thì học sinh phải ra sức học tập văn hóa và rèn luyện thân thể, bởi vì chỉ có học tập và rèn luyện thì các em mới có thể trở thành những người tài giỏi trong tương lai” (Tài liệu hướng dẫn đội viên)

Đoạn văn trên đưa ra luận điểm về vai trò của học tập và rèn luyện đối với sự phát triển của đất nước.

6. Hành Chính – Công Vụ: Giao Tiếp Theo Khuôn Mẫu

Hành chính – công vụ là gì? Đó là phương thức dùng để giao tiếp giữa Nhà nước với nhân dân, giữa các cơ quan Nhà nước, hoặc giữa các quốc gia trên cơ sở pháp lý.

Ví dụ:

“Điều 5. Xử lý vi phạm đối với người có thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính Người có thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính mà sách nhiễu nhân dân, dung túng, bao che cho cá nhân, tổ chức có hành vi vi phạm hành chính, không xử phạt hoặc xử phạt không kịp thời, không đúng mức, xử phạt quá thẩm quyền quy định thì tuỳ theo tính chất, mức độ vi phạm mà bị xử lý kỷ luật hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự; nếu gây thiệt hại vật chất thì phải bồi thường theo quy định của pháp luật.”

Đây là một điều khoản trong văn bản pháp luật, thể hiện phương thức hành chính – công vụ.

Mục Tiêu Chung Của Môn Ngữ Văn Theo Chương Trình Giáo Dục Phổ Thông 2018

Môn Ngữ văn theo Chương trình giáo dục phổ thông 2018 hướng đến các mục tiêu sau:

• Hình thành và phát triển ở học sinh những phẩm chất chủ yếu: yêu nước, nhân ái, chăm chỉ, trung thực và trách nhiệm.
• Bồi dưỡng tâm hồn, hình thành nhân cách và phát triển cá tính.
• Giúp học sinh khám phá bản thân và thế giới xung quanh, thấu hiểu con người, có đời sống tâm hồn phong phú, có quan niệm sống và ứng xử nhân văn.
• Phát triển năng lực ngôn ngữ và năng lực văn học: rèn luyện các kĩ năng đọc, viết, nói và nghe; có hệ thống kiến thức phổ thông nền tảng về tiếng Việt và văn học.

Kết Luận

Nắm vững kiến thức về các phương thức biểu đạt là vô cùng quan trọng trong quá trình học tập môn Ngữ văn. Hy vọng bài viết này đã giúp bạn hiểu rõ hơn về phương thức biểu đạt là gì, cũng như tác dụng và ví dụ minh họa của từng phương thức. Từ đó, bạn có thể áp dụng kiến thức này để phân tích và tạo ra những văn bản hay và ý nghĩa.