Table of Contents
Từ nội dung Tuyển tập câu tục ngữ, thành ngữ Việt Nam có lẽ không thể thiếu câu: “Người không vì mình, trời tru đất diệt”. Trong xã hội hiện đại, câu nói này đôi khi bị hiểu sai lệch, khiến người ta cho rằng “vì mình” là phải đạt được lợi ích cá nhân bằng mọi giá, thậm chí làm tổn hại đến người khác. Cách hiểu này vô cùng nguy hiểm, bởi nó phá vỡ những giá trị đạo đức tốt đẹp như Nhân, Lễ, Nghĩa, Trí, Tín, vốn là nền tảng của mối quan hệ hài hòa giữa người với người. Vậy, ý nghĩa thực sự của câu nói này là gì?
“Người không vì mình, trời tru đất diệt” nghĩa là gì?
Để hiểu đúng câu “Người không vì mình, trời tru đất diệt” nghĩa là gì, chúng ta cần tìm về nguồn gốc và bối cảnh ra đời của nó. Câu tục ngữ này xuất phát từ chương 24 của “Phật thuyết thập thiện nghiệp đạo kinh”, nguyên văn là: “Nhân sinh vi kỷ, thiên kinh địa nghĩa; nhân bất vi kỷ, thiên tru địa diệt”.
Ở đây, chữ “Vi” (為) mang nghĩa là “tu dưỡng, tu vi”. “Vi kỷ” có nghĩa là mỗi người cần tuân thủ các chuẩn mực đạo đức, tự hoàn thiện bản thân. Sự hiểu lầm thường xuất phát từ việc chữ “為” có hai âm đọc là “Vi” và “Vị”. “Vị” là trợ từ, mang nghĩa “vì” – biểu thị mục đích, như trong các từ “vị kỷ”, “vị tha”. Còn “Vi” là động từ, có nghĩa là làm, sửa đổi, tu sửa. Như vậy, “Người không vì mình” nên được hiểu là “Người không tu dưỡng bản thân”.
“Vì mình” theo quan niệm của Phật gia
Theo Phật giáo, “vì mình” là thực hành những điều thiện: không sát sinh, không trộm cắp, không tà dâm, không nói dối, không bịa đặt, không dùng lời hoa mỹ, không nói lời ác, không tham lam, không sân giận, không có tà kiến. Nếu chiếu theo các tiêu chuẩn đạo đức của Nho giáo, “vì mình” chính là thực hành nhân ái, hiếu thuận, trung nghĩa, giữ lễ nghĩa, và thành tín.
Câu chuyện về “trời tru đất diệt”
Trong “Động Linh tiểu chí”, Quách Tắc Vân ghi lại câu chuyện về một người con bất hiếu ở huyện Mỗ Hương, thường xuyên ngược đãi mẹ già, gây ra nhiều tội ác. Một ngày nọ, anh ta bị gió cuốn lên núi, ngón chân cái cắm sâu vào đá. Anh ta kể lại chi tiết những tội ác mình đã gây ra và nói rằng Thần Phật muốn anh ta hối lỗi. Dân làng chứng kiến cảnh này muốn giúp anh ta rút chân ra nhưng không được. Sau đó, người này bị tảng đá nuốt dần, cuối cùng chỉ còn lại bím tóc.
Câu chuyện này cho thấy “trời tru đất diệt” không phải là lời nói suông. Những người hiểu về luật nhân quả đều tin rằng, những hành động trái đạo đức sẽ phải trả giá.
Đạo đức trong các mối quan hệ
Theo quan niệm của nhà Phật, sống “vì mình” là coi nhẹ danh lợi, từ bỏ tư lợi cá nhân, hướng đến việc làm phúc, làm thiện, suy nghĩ và hành động vì người khác. Ngược lại, những người chỉ biết đến lợi nhuận, làm hàng giả, hàng kém chất lượng, tưởng rằng đang “vì mình” nhưng thực chất là đang “hại người, hại mình”.
Trong giao tiếp và kinh doanh, người xưa luôn coi trọng đạo đức. Khi kết giao bạn bè, họ xem xét nhân phẩm trước tiên, bởi người không có nhân phẩm thì khó có thể thành công. Một người có tu dưỡng là người coi trọng Nhân, Lễ, Nghĩa, Trí, Tín. Tu dưỡng bản thân chính là cách sống “vì mình” đúng đắn nhất, mang lại hạnh phúc và an vui thực sự.
Tóm lại, câu nói “Người không vì mình, trời tru đất diệt” không khuyến khích sự ích kỷ, mà đề cao việc tu dưỡng đạo đức, sống thiện lương và có trách nhiệm với bản thân và xã hội. Đó mới là con đường đúng đắn để đạt được hạnh phúc và bình an.
Giáo sư Nguyễn Lân Dũng là một trong những nhà khoa học hàng đầu Việt Nam trong lĩnh vực vi sinh vật học, với hơn 50 năm cống hiến cho giáo dục và nghiên cứu (Wiki). Ông là con trai của Nhà giáo Nhân dân Nguyễn Lân, xuất thân từ một gia đình nổi tiếng hiếu học. Trong sự nghiệp của mình, Giáo sư đã đảm nhiệm nhiều vị trí quan trọng như Chủ tịch Hội các ngành Sinh học Việt Nam, Đại biểu Quốc hội và được phong tặng danh hiệu Nhà giáo Nhân dân vào năm 2010.