Lưỡng Tính (Intersex): Nguyên Nhân, Phân Loại & Điều Trị A-Z [Cập Nhật 2025]

Hiện tượng một người sở hữu cả hai bộ phận sinh dục, thường được gọi là “lưỡng tính” hay “liên giới tính” (Intersex), là một vấn đề phức tạp và tế nhị. Nhiều người vẫn lầm tưởng đây là “lỗi của tạo hóa”, nhưng thực tế, đây là một dạng biến thể trong quá trình phát triển giới tính của con người. Vậy, người có hai bộ phận sinh dục gọi là gì? mncatlinhdd.edu.vn sẽ giải thích chi tiết về tình trạng này, nguyên nhân, phân loại và phương pháp điều trị.

Lưỡng Tính (Intersex) Là Gì? Định Nghĩa Từ Các Chuyên Gia

Hiệp hội Tâm lý học Hoa Kỳ (APA) định nghĩa tình trạng lưỡng tính (Intersex) là “tất cả những trạng thái dẫn đến sự phát triển không điển hình của các đặc điểm giới tính và sinh lý trên cơ thể”. Những trạng thái này có thể liên quan đến:

• Bộ phận sinh dục bên ngoài: Không thể dễ dàng xác định là nam hay nữ.
• Cơ quan sinh sản bên trong: Phát triển không hoàn chỉnh hoặc bất thường.
• Nhiễm sắc thể giới tính: Có các đặc điểm bất thường.
• Hormone giới tính: Sản xuất trên hoặc dưới mức thông thường, hoặc cơ thể không phản ứng bình thường với hormone.

Cần lưu ý rằng lưỡng tính (Intersex) khác với song tính (bisexual). Song tính là một xu hướng tính dục, trong khi lưỡng tính là một tình trạng sinh học.

Một số ví dụ về các trạng thái liên giới tính bao gồm:

• Bộ phận sinh dục ngoài không rõ ràng.
• Cơ quan sinh sản bên trong phát triển bất thường.
• Sự không nhất quán giữa bộ phận sinh dục ngoài và cơ quan sinh sản bên trong.
• Các đặc điểm bất thường về nhiễm sắc thể giới tính.
• Tinh hoàn hoặc buồng trứng phát triển không bình thường.
• Sản xuất hormone giới tính trên hoặc dưới mức thông thường.
• Cơ thể không có khả năng phản ứng bình thường với các hormone giới tính.

Nguyên Nhân Gây Ra Tình Trạng Lưỡng Tính (Intersex)

Trong quá trình thụ tinh, tinh trùng và trứng kết hợp tạo thành một phôi với 23 cặp nhiễm sắc thể, trong đó có một cặp nhiễm sắc thể giới tính (X và Y) quyết định giới tính của phôi. Các hormone androgen và estrogen, do tuyến sinh dục sản xuất, đóng vai trò quan trọng trong việc biệt hóa bộ phận sinh dục ngoài thành nam hoặc nữ.

Ban đầu, thai nhi chưa định hình rõ ràng về giới tính. Hormone sẽ quyết định cơ quan sinh dục nào tiếp tục phát triển và cơ quan nào sẽ thoái triển. Tuy nhiên, do một số bất thường trong quá trình phân chia và phát triển của bào thai, bộ phận sinh dục có thể phát triển không rõ ràng, dẫn đến tình trạng lưỡng tính.

Phân Loại Lưỡng Tính: Lưỡng Tính Giả và Lưỡng Tính Thật

Có hai loại lưỡng tính chính: lưỡng tính giả và lưỡng tính thật.

1. Lưỡng Tính Giả

• Lưỡng tính giả ở nữ: Người mang nhiễm sắc thể XX (nữ), có buồng trứng, nhưng do tuyến thượng thận sản xuất quá nhiều hormone androgen, gây nam hóa bộ phận sinh dục ngoài. Ví dụ, âm vật phì đại, hai môi lớn dính nhau như bìu, hoặc thậm chí tạo thành đoạn niệu đạo – âm vật giống như người nam có tinh hoàn ẩn. Nguyên nhân thường gặp là hội chứng thượng thận sinh dục, mẹ dùng thuốc chứa androgen khi mang thai, hoặc mẹ bị u nam hóa buồng trứng.
• Lưỡng tính giả ở nam: Người mang nhiễm sắc thể XY (nam), nhưng bộ phận sinh dục lại giống nữ. Điều này xảy ra do thiếu hormone testosterone và MIS (Müllerian inhibiting substance), hoặc do cơ quan sinh dục không nhạy cảm với testosterone. Những người này có thể có âm đạo (thường bị tịt một đầu), không có tử cung, vòi tử cung kém phát triển, ngực lớn lên khi dậy thì nhưng không hành kinh, lông mu ít hoặc không có. Tinh hoàn thường nằm trong bụng hoặc ống bẹn.

2. Lưỡng Tính Thật

Người lưỡng tính thật có cả tinh hoàn và buồng trứng, có thể tách rời hoặc nhập chung thành tuyến tinh hoàn – buồng trứng. Tuy nhiên, các cơ quan này thường không có chức năng hoạt động. Nguyên nhân là do bất thường trong quá trình phân định giới tính. Hầu hết các trường hợp lưỡng tính thật có bề ngoài giống nữ.

Một dạng hiếm gặp khác là loạn sinh tuyến sinh dục kết hợp, trong đó một bên là tinh hoàn, bên còn lại không rõ ràng. Cấu trúc đường sinh dục thường là nữ, đôi khi có một vài cấu trúc dạng nam. Bộ phận sinh dục ngoài có thể là nữ, nam hoặc pha trộn cả hai. Khi dậy thì, họ không phát triển vú và không hành kinh.

Các Trạng Thái Lưỡng Tính Có Nguy Hiểm Không?

Nhìn chung, người mang trạng thái liên giới tính không bị bệnh tật hay đau đớn. Tuy nhiên, một số trạng thái liên giới tính có thể liên quan đến các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng và cần được chữa trị. Phẫu thuật đơn thuần để “sửa chữa” hình dạng bộ phận sinh dục ngoài không giải quyết được các vấn đề sức khỏe bên trong.

Thăm Khám và Chẩn Đoán Nguyên Nhân Tình Trạng Lưỡng Tính

1. Thăm Khám Lâm Sàng

Bác sĩ sẽ chú ý đến các yếu tố sau:

• Tiền sử gia đình.
• Tình trạng của mẹ khi mang thai.
• Hình dạng bên ngoài.
• Khám kỹ cơ quan sinh dục ngoài, tìm tinh hoàn.
• Tìm các biểu hiện bất thường khác.

2. Xét Nghiệm Nhiễm Sắc Thể

Đây là xét nghiệm quan trọng để chẩn đoán nguyên nhân của tình trạng mơ hồ giới tính. Kết quả có thể gợi ý một số dạng như:

• 46XX: Thường gặp trong nữ lưỡng tính giả.
• 46XY: Thường gặp trong nam lưỡng tính giả.
• 46XY/46XO: Gặp trong loạn sản tuyến sinh dục phức tạp.
• 46XY/46XX: Có thể gặp trong lưỡng giới thật.

Tuy nhiên, cần làm thêm các xét nghiệm khác để chẩn đoán xác định.

3. Xét Nghiệm Sinh Hóa

Giúp chẩn đoán các thể mơ hồ giới tính do cường thượng thận vì thiếu men. Các chất điện giải như natri, kali, nồng độ renin, testosterone trong máu cũng được theo dõi và đánh giá.

4. Chụp Cản Quang Đường Sinh Dục

Thường giúp phát hiện những bất thường trên cơ quan sinh dục trong của nữ.

5. Sinh Thiết Cơ Quan Sinh Dục

Giúp xác định nguyên nhân của tất cả các loại mơ hồ giới tính, trừ các loại cường thượng thận do thiếu men. Thường được thực hiện qua nội soi ổ bụng hoặc mổ thăm dò.

Điều Trị Tình Trạng Lưỡng Tính Như Thế Nào?

1. Nguyên Tắc Điều Trị

Mục đích là chẩn đoán tình trạng bệnh lý, định hướng giới tính để nuôi dạy trẻ phù hợp, có đời sống tình dục thích ứng sau tuổi dậy thì.

Nguyên tắc cơ bản:

• Xác định thể bệnh lâm sàng.
• Dựa vào nguyên nhân để xử trí phù hợp.

2. Điều Trị Nội Khoa

Nguyên nhân gây bệnh sẽ ảnh hưởng tới quyết định điều trị.

• Hội chứng Klinefelter: Cần điều trị androgen thay thế, đặc biệt khi trẻ dậy thì muộn hoặc nồng độ testosterone quá thấp.
• Hội chứng Turner: Điều trị nhằm tăng chiều cao và thúc đẩy các đặc điểm sinh dục phụ. Thường dùng hormone tăng trưởng phối hợp với hormone nữ. Một số trường hợp cần phẫu thuật.

3. Điều Trị Ngoại Khoa

Mục đích là trả lại đúng giới tính bằng phương pháp tạo hình. Phẫu thuật nên tiến hành trước khi trẻ được 6 – 12 tháng tuổi.

• Âm vật có thể tạo hình sớm.
• Âm đạo có thể đợi đến tuổi thanh niên.
• Nếu tinh hoàn có loạn sản ở những trường hợp có nhiễm sắc thể Y, cần loại bỏ sớm để phòng ngừa ung thư tinh hoàn.
• Ở những người bệnh có kháng androgen hoàn toàn, có thể giữ lại tinh hoàn đến tuổi thanh niên để tạo nguồn estrogen, nếu tinh hoàn không nằm ở môi lớn.

4. Liệu Pháp Tâm Lý

Khi giới tính đã được định hướng, cần tiếp tục củng cố giới tính bằng các phương pháp ngoại khoa, nội tiết và tâm lý. Việc định hướng về giới tính tốt nhất nên thực hiện trước 2 tuổi, khi trẻ bắt đầu phát triển trí tuệ.

Vấn Đề Xã Hội Đối Với Người Lưỡng Tính

Theo Nghị định 88/2008/NĐ-CP về xác định lại giới tính, Nhà nước chỉ cho phép những người có nhiễm sắc thể giới tính không biệt hóa hoàn toàn và không thể xác định chính xác là nam hay nữ, được phép xác định lại giới tính. Nghị định này mở ra cơ hội cho những người lưỡng tính phẫu thuật chỉnh sửa.

Hiện nay, báo chí thường dùng những cụm từ tiêu cực khi nói về người lưỡng tính, coi đây là một khuyết tật cần can thiệp. Người lưỡng tính gặp nhiều khó khăn trong xin việc và tiếp cận dịch vụ y tế. Giải pháp thường được nghĩ đến là xác định lại giới tính, nhưng điều này không hề dễ dàng.

Kết Luận

Tình trạng lưỡng tính là một dạng bất thường phức tạp. Việc chẩn đoán và điều trị nên được thực hiện sớm, tránh để đến khi trẻ lớn, gây rối loạn tâm lý và khó khăn trong phẫu thuật điều chỉnh. Nếu phát hiện bất thường ở cơ quan sinh dục, nên đến khám và xét nghiệm càng sớm càng tốt để xác định giới tính, hỗ trợ tâm lý và tái tạo bộ phận sinh dục cho phù hợp. mncatlinhdd.edu.vn hy vọng bài viết này đã cung cấp cho bạn những thông tin hữu ích về tình trạng lưỡng tính.

Nguồn: https://mncatlinhdd.edu.vn/ Tác giả: Nguyễn Lân dũng