Điểm nhìn trần thuật là một yếu tố quan trọng trong việc xây dựng câu chuyện, tạo nên sự hấp dẫn và chiều sâu cho tác phẩm văn học. Đặc biệt, trong đoạn mở đầu, việc lựa chọn và sử dụng điểm nhìn có thể quyết định ấn tượng ban đầu của độc giả về tác phẩm. Vậy điểm nhìn bên ngoài và điểm nhìn bên trong là gì? Chúng ta sẽ cùng phân tích sự thể hiện của chúng trong đoạn mở đầu truyện ngắn “Chí Phèo” của Nam Cao.
Điểm nhìn trong văn học được hiểu là góc độ mà người kể chuyện hoặc nhân vật nhìn nhận và trình bày sự kiện, tình huống trong tác phẩm. Có hai loại điểm nhìn chính là điểm nhìn bên ngoài và điểm nhìn bên trong.
- Điểm nhìn bên ngoài (hay còn gọi là điểm nhìn khách quan, điểm nhìn của người kể chuyện ngôi thứ ba): Là cách kể chuyện mà người kể chuyện đứng ngoài câu chuyện, đóng vai trò là người chứng kiến, quan sát và tường thuật lại các sự kiện, hành động, lời nói của nhân vật một cách khách quan. Người kể chuyện không trực tiếp thể hiện cảm xúc, suy nghĩ của mình mà chỉ đơn thuần miêu tả những gì mình thấy. Ví dụ, trong “Chí Phèo”, câu văn “Hắn vừa đi vừa chửi. Bao giờ cũng thế, cứ rượu xong là hắn chửi…” là một ví dụ về điểm nhìn bên ngoài. Người kể chuyện chỉ đơn thuần thuật lại hành động của Chí Phèo mà không đi sâu vào tâm trạng, suy nghĩ của hắn.
- Điểm nhìn bên trong (hay còn gọi là điểm nhìn chủ quan, điểm nhìn của nhân vật): Là cách kể chuyện mà người kể chuyện nhập vai vào nhân vật, kể lại câu chuyện từ góc nhìn của nhân vật đó. Người kể chuyện thể hiện trực tiếp cảm xúc, suy nghĩ, cảm nhận của nhân vật về các sự kiện, tình huống. Điểm nhìn bên trong giúp độc giả hiểu sâu sắc hơn về thế giới nội tâm của nhân vật, đồng cảm với những vui buồn, trăn trở của họ. Ví dụ, nếu Nam Cao viết “Chí Phèo nghĩ bụng: ‘Tức thật! Sao chúng nó lại không ai thèm chấp lời chửi của mình? Tức chết đi được mất!'”, đó sẽ là một ví dụ về điểm nhìn bên trong.
Phân loại điểm nhìn trần thuật trong đoạn mở đầu “Chí Phèo”
Trong đoạn mở đầu truyện ngắn “Chí Phèo”, Nam Cao đã sử dụng linh hoạt cả hai loại điểm nhìn này:
- Điểm nhìn của người kể chuyện:
- “Hắn vừa đi vừa chửi… cả làng Vũ Đại.”
- “Không ai lên tiếng cả… không ai biết…”
- “Đã thế, hắn… không ai ra điều.”
- “Phải đấy… không ai biết.”
- Điểm nhìn của dân làng Vũ Đại (thể hiện qua lời nửa trực tiếp):
- “Chắc nó trừ mình ra.”
- Điểm nhìn bên trong của Chí Phèo (thể hiện qua lời nửa trực tiếp và độc thoại nội tâm):
- “Tức thật… Tức chết đi được mất!”
- “Mẹ kiếp… nông nỗi này!”
Nhận xét về tương quan và sự dịch chuyển giữa các điểm nhìn
Sự tài tình của Nam Cao nằm ở chỗ ông đã không sử dụng một điểm nhìn duy nhất mà liên tục dịch chuyển giữa các điểm nhìn khác nhau. Sự dịch chuyển này tạo nên một hiệu ứng đa chiều, giúp độc giả có cái nhìn toàn diện hơn về nhân vật và bối cảnh truyện.
Ví dụ, đoạn văn “Hắn vừa đi vừa chửi. Bao giờ cũng thế, cứ rượu xong là hắn chửi…” bắt đầu bằng điểm nhìn của người kể chuyện, thuật lại hành động của Chí Phèo. Tuy nhiên, ngay sau đó, điểm nhìn lại chuyển sang lời nửa trực tiếp, thể hiện suy nghĩ của dân làng: “Chắc nó trừ mình ra.” Sự dịch chuyển này giúp độc giả không chỉ thấy được hành động bên ngoài của Chí Phèo mà còn hiểu được thái độ, suy nghĩ của những người xung quanh về hắn.
Việc sử dụng lời nửa trực tiếp và độc thoại nội tâm cũng là một thủ pháp quan trọng giúp Nam Cao thể hiện điểm nhìn bên trong của Chí Phèo. Qua những câu chửi rủa, những lời độc thoại, độc giả có thể cảm nhận được sự giận dữ, bất mãn, cô đơn của Chí Phèo.
Cách mở đầu truyện ngắn “Chí Phèo”
Cách mở đầu truyện ngắn “Chí Phèo” cũng là một điểm đặc sắc. Nam Cao không đi theo lối kể chuyện truyền thống, giới thiệu nhân vật và bối cảnh một cách tuần tự mà đi thẳng vào giữa câu chuyện, với hình ảnh Chí Phèo đang chửi rủa. Cách mở đầu này tạo ra một ấn tượng mạnh mẽ, thu hút sự chú ý của độc giả ngay từ những dòng đầu tiên. Nó cũng cho thấy sự phá cách, đổi mới của Nam Cao trong nghệ thuật viết truyện ngắn. Đồng thời, cách mở đầu này cũng gợi mở về cuộc đời đầy bi kịch của Chí Phèo, một con người bị xã hội đẩy vào con đường tha hóa.
Kết luận
Tóm lại, việc sử dụng linh hoạt và hiệu quả các điểm nhìn trần thuật là một yếu tố quan trọng làm nên thành công của truyện ngắn “Chí Phèo”. Sự dịch chuyển giữa điểm nhìn bên ngoài và điểm nhìn bên trong, giữa điểm nhìn của người kể chuyện và điểm nhìn của nhân vật, giúp độc giả có cái nhìn đa chiều, sâu sắc về nhân vật, bối cảnh và chủ đề của tác phẩm. Qua đó, Nam Cao đã thể hiện một cách chân thực và sinh động cuộc sống của người nông dân nghèo khổ trong xã hội Việt Nam trước Cách mạng tháng Tám.
Giáo sư Nguyễn Lân Dũng là một trong những nhà khoa học hàng đầu Việt Nam trong lĩnh vực vi sinh vật học, với hơn 50 năm cống hiến cho giáo dục và nghiên cứu (Wiki). Ông là con trai của Nhà giáo Nhân dân Nguyễn Lân, xuất thân từ một gia đình nổi tiếng hiếu học. Trong sự nghiệp của mình, Giáo sư đã đảm nhiệm nhiều vị trí quan trọng như Chủ tịch Hội các ngành Sinh học Việt Nam, Đại biểu Quốc hội và được phong tặng danh hiệu Nhà giáo Nhân dân vào năm 2010.