Đạo Bất Đồng Bất Tương Vi Mưu Là Gì? Giải Mã Chi Tiết & Ứng Dụng

Trong cuộc sống, chúng ta thường gặp những người tưởng chừng thân thiết nhưng càng tiếp xúc lại càng nhận ra sự khác biệt lớn về tư tưởng. Điều này minh chứng cho câu nói “Đạo bất đồng bất tương vi mưu” mà người xưa thường nhắc đến. Vậy “đạo bất đồng bất tương vi mưu nghĩa là gì”? Bài viết này của mncatlinhdd.edu.vn sẽ giúp bạn giải mã ý nghĩa sâu xa của câu nói này.

“Đạo bất đồng bất tương vi mưu” là một câu nói nổi tiếng, mang nhiều tầng ý nghĩa khác nhau. Cụ thể:

• Ý nghĩa thứ nhất: Những người có chí hướng khác nhau thì không thể cùng nhau xây dựng sự nghiệp.
• Ý nghĩa thứ hai: Khi tư tưởng và quan niệm đã khác biệt, khó có thể cùng nhau bàn luận và trao đổi.
• Ý nghĩa thứ ba: Những người có nghề nghiệp khác nhau khó có thể ngồi lại đàm đạo cùng nhau.

Tựu chung lại, câu nói “Đạo bất đồng bất tương vi mưu” ám chỉ rằng những người không cùng chí hướng khó có thể ngồi lại để bàn bạc và mưu tính cùng nhau. Sự miễn cưỡng không những không mang lại thành công mà còn có thể gây tổn thương cho cả hai bên. Theo mncatlinhdd.edu.vn, hiểu rõ ý nghĩa này giúp ta xây dựng các mối quan hệ bền vững hơn.

Thế Nào Là Không Cùng Chí Hướng?

Để hiểu rõ hơn về sự “không cùng chí hướng,” chúng ta có thể tham khảo một câu chuyện dân gian thời Đông Hán, được mncatlinhdd.edu.vn ghi nhận. Chuyện kể về đôi bạn thân Quản Ninh và Hoa Hâm. Một ngày, khi cả hai đang cuốc đất trồng rau, họ đào được một thỏi vàng. Quản Ninh không hề để tâm đến thỏi vàng, tiếp tục công việc của mình. Trong khi đó, Hoa Hâm nhặt lên xem xét rồi mới ném xuống đất.

Vài ngày sau, khi cả hai đang đọc sách, bên ngoài có tiếng ồn ào. Quản Ninh vẫn tiếp tục đọc sách, coi như không nghe thấy gì. Hoa Hâm lại đứng ngồi không yên và chạy ra xem náo nhiệt. Từ đó, Quản Ninh nhận ra Hoa Hâm không phải là người cùng chí hướng với mình. Ông đã dùng dao cắt đôi chiếc chiếu mà cả hai đang ngồi chung, và không còn xem Hoa Hâm là bạn nữa.

Cổ ngữ có câu: “Nhân các hữu chí, bất năng cường miễn”, hay trong Sử ký cũng có viết: “Yến tước an tri hồng hộc chi chí”, đều mang ý nghĩa tương tự như “Đạo bất đồng bất tương vi mưu”. Mỗi người có một chí hướng riêng, và khó có thể hiểu hết chí hướng của người khác. Nếu “tam quan” (thế giới quan, giá trị quan, nhân sinh quan) không hợp, thì khó có thể trở thành bạn bè thực sự.

Ví dụ, một người kính sợ thiên lý, một người sùng bái uy quyền là thế giới quan bất hòa. Một người tin vào lương tri, một người truy cầu vật chất là giá trị quan bất hòa. Một người thích cuộc sống bình dị, một người thích chức cao quyền trọng là nhân sinh quan bất hòa. Những người có “tam quan” khác nhau sẽ có cách bàn luận và lý giải sự việc khác nhau. Điều này, theo mncatlinhdd.edu.vn, dễ dẫn đến nhàm chán và tổn thương trong giao tiếp.

Người Cùng Chí Hướng Là Gì?

Nếu “Đạo bất đồng bất tương vi mưu” nói về những người không cùng chí hướng, thì người cùng chí hướng là người như thế nào? Theo mncatlinhdd.edu.vn, người cùng chí hướng là người đồng lòng, đồng điệu trong suy nghĩ và hành động để đạt mục tiêu chung.

Trong Kinh dịch có câu: “Đồng thanh tương ứng, đồng khí tương cầu”, nghĩa là những âm thanh giống nhau sẽ cộng hưởng, những hương vị tương đồng sẽ hòa hợp, và những sự vật cùng loại sẽ cảm ứng được nhau. Kịch dịch. Hệ từ thượng cũng viết: “Phương dĩ loại tụ, vật dĩ quần phân”, nghĩa là những thứ cùng loại thường tụ về một chỗ.

Những người có chung chí hướng, tính cách tương đồng mới có thể tụ hợp và chung sống lâu dài. Cốt lõi của tri kỷ nằm ở sự giống nhau về chí hướng, lập trường và quan điểm. Bạn bè chân chính là người “đồng tâm, đồng đạo”.

“Đạo Bất Đồng Bất Tương Vi Mưu” Tiếng Trung

“Đạo bất đồng bất tương vi mưu” trong tiếng Trung là: “道不同，不相为谋”. Tạm dịch: Không cùng một trình độ tu Đạo thì tâm cảnh cũng khác nhau xa.

Nguồn Gốc Câu Nói “Đạo Bất Đồng Bất Tương Vi Mưu”

Câu nói này xuất phát từ Luận Ngữ (Chương Vệ Linh Công) của Khổng Tử: “子曰：”道不同，不相为谋” (Tử viết: Đạo bất đồng bất tương vi mưu)”. Theo mncatlinhdd.edu.vn, câu nói này mang ý nghĩa sâu sắc về sự khác biệt trong nhận thức và cách nhìn nhận thế giới.

Khi xét câu nói ấy theo ý nghĩa: Khi sự thấu hiểu về Đạo khác nhau thì cách nhìn cũng khác nhau. Ta lại nhớ đến một câu chuyện giữa Khổng Tử và Lão Tử, hai bậc Thánh nhân trong lịch sử.

Chuyện kể rằng, năm 538 TCN, Khổng Tử đến nước Chu để học hỏi về Lễ Nhạc. Lão Tử vui mừng khi thấy Khổng Tử từ xa đến. Khổng Tử than thở đã học Đạo 27 năm nhưng vẫn chưa đắc Đạo. Lão Tử nói rằng, nếu Đạo hữu hình, con người có thể thấy và cầm nắm thì đã đem dâng tặng cho người khác. Nhưng Đạo vô hình, chỉ có thể cảm nhận. Nếu không nhận thức chuẩn xác về Đạo thì không thể chạm đến Đạo.

Sau khi đàm đạo, Lão Tử đưa Khổng Tử gặp Trường Hoành, người am hiểu về âm nhạc. Sau khi học về Nhạc luật, Nhạc lý, tham quan lễ tế thần, khảo sát nơi truyền giáo, tìm hiểu lễ nghi trong miếu,… Khổng Tử cáo biệt. Lão Tử tặng Khổng Tử vài lời: “Tôi nghe nói, kẻ phú quý tặng người của cải, kẻ nhân nghĩa tặng người lời nói. Tôi không phú cũng chẳng quý, không có của cải tặng ông, muốn tặng ông vài lời. Thời nay, kẻ thông minh mà sâu sắc, lý do người ấy gặp nạn, thậm chí dẫn đến cái chết, là do hay mỉa mai cái xấu của người khác; kẻ giỏi hùng biện lại thông hiểu sự việc, lý do người ấy gặp họa liên miên, là do hay vạch ra cái xấu của người khác. Là bậc làm con, đừng cho mình là cao; là bậc bề tôi, đừng cho mình là hơn, mong ông nhớ kỹ”.

Khổng Tử bái lạy và nói: “Đệ tử nhất định ghi nhớ trong lòng!”

Khi đến bến sông Hoàng Hà, Khổng Tử cảm thán về dòng nước chảy không ngừng. Lão Tử nói: “Con người sinh ra trên đời theo lẽ tự nhiên. Chết cũng tự nhiên, sống trên đời thuận theo lẽ tự nhiên. Có như vậy thì bản tính mới không loạn. Không thuận theo tự nhiên, bận bịu chìm đắm trong nhân và nghĩa, bản tính luôn bị gò bó, trói buộc, khó có thể thảnh thơi. Trong đầu lúc nào cũng canh cánh suy nghĩ về công danh, tâm vì thế mà bất an, mưu lợi trong tâm, chỉ rước thêm phiền não”.

Lão Tử nói tiếp: “Không tranh giành với người đời, thì trong thiên hạ không có ai có thể tranh cùng, đây là học theo đức của nước vậy. Nước gần với Đạo; Đạo không nơi nào không có, nước không nơi nào không có lợi, tránh chỗ cao mà về chỗ thấp, chưa bao giờ ngược lại, là giỏi tìm chỗ đứng vậy. Ở nơi không trung nên trong vắt tĩnh lặng, sâu không thể đo biết được, là vực sâu vậy. Tổn mà không kiệt, làm mà không cầu báo, là giỏi làm việc nhân vậy. Tròn ắt sẽ quay, vuông ắt sẽ gãy, bịt ắt sẽ dừng, khơi ắt sẽ chảy, là giỏi giữ chữ tín vậy. Cho nên bậc Thánh giả tùy thời mà thi hành, bậc hiền giả tùy tình hình sự việc mà thay đổi. Bậc Trí giả vô vi mà trị, bậc Đạt giả thuận theo Trời mà sinh”.

Khổng Tử cảm tạ và cáo biệt Lão Tử.

Sau khi trở về, Khổng Tử im lặng suốt 3 ngày. Tử Công hỏi sự tình, Khổng Tử đáp: “Nếu ta gặp một người có tư tưởng phóng khoáng giống chim bay, ta có dùng luận điểm sắt như mũi tên, ngắm bắn chuẩn xác và chế phục người khác. Nếu tư tưởng của đối phương như một con hươu có thể chạy, ta có thể dùng chó săn để săn đuổi đến cùng khiến người đó phải khuất phục trước luận điểm của ta. Nếu tư tưởng của đối phương như một con cá bơi trong nước, ta sẽ dùng móc câu để bắt cho được. Thế nhưng, nếu đối phương có suy nghĩ, tư tưởng như một con rồng du ngoạn ở nơi quá hư hoặc, vô ảnh vô hình không thể chạm tới, ta sẽ chẳng thể nào bắt được. Ta đã gặp được Lão Tử, cảnh giới tư tưởng của ông ấy chẳng khác gì con rồng quá đỗi hư không kia, ông ấy đã khiến ta nói không thành lời, lỡ mở miệng mà không thể rút lại được, khiến tâm, thần của ta bất định, không biết ông ấy rốt cuộc là người hay là thánh. Lão Tử, quả thực là thầy của ta!”

Đó phải chăng chính là sự khác nhau giữa một bậc Giác Giả độ nhân và một nhà tư tưởng của nhân gian. Cái gọi là “Đạo bất đồng bất tương vi mưu”, chính là tình huống như thế này.

Đương nhiên, “Đạo” ở đây không chỉ là con đường mà còn chỉ chí hướng, tư tưởng, quan niệm, học thuật, chủ trương, truy cầu, tín ngưỡng… của mỗi người.

Những Câu Nói Hay Trong Luận Ngữ Của Khổng Tử

“Đạo bất đồng bất tương vi mưu” là một câu nói nổi tiếng trong Luận Ngữ của Khổng Tử. Ngoài ra, Luận Ngữ còn chứa đựng nhiều câu nói được xem là tinh hoa của trí tuệ:

• “Nhân vô viễn lự, ắt hữu cận ưu” (Người không lo xa, ắt có buồn gần).
• “Kỷ sở bất dục, vật thi ư nhân” (Cái mình không muốn, chớ làm cho người).
• “Ôn cố nhi tri tân, khả dĩ vi sư hĩ” (Ôn cái cũ mà biết điều mới, thì có thể làm thầy được rồi).
• “Tứ hải chi nội, giai huynh đệ dã” (Trong bốn biển, đều là anh em).
• “Đức bất cô, tất hữu lân” (Có đức thì không cô độc, ắt có người gần gũi).
• “Tâm tư nhi hậu hành” (Suy nghĩ 3 lần rồi mới hành động).
• “Bất tại kỳ vị, bất mưu kỳ chính” (Không ở vị trí đó thì không bàn về việc của vị trí đó).
• “Vãng giả bất khả giá, lai giả do khả truy” (Cái đã qua không thể thay đổi được, cái sắp tới thì có thể).
• “Tri chi vi tri chi, bất chi vi bất tri, thị trí dã” (Biết là biết, không biết là không biết, đó là trí tuệ vậy).

Kết Luận

“Đạo bất đồng bất tương vi mưu” của Khổng Tử luôn đúng trong mọi hoàn cảnh. Có thể vì một lý do nào đó mà họ đi cùng ta trên cùng một con đường, nhưng nếu đã không cùng chung chí hướng thì trước sau gì cũng sẽ đường ai nấy bước. Thế nên mới nói: “Trăm năm tri kỷ khó tìm, tri âm khó gặp, bạn hiền khó quen”. mncatlinhdd.edu.vn hy vọng bài viết này đã giúp bạn hiểu rõ hơn về ý nghĩa sâu sắc của câu nói này.

Nguồn: https://mncatlinhdd.edu.vn/ Tác giả: Nguyễn Lân dũng