Dân Tộc Cao Lan: Tên Gọi Khác, Nguồn Gốc & Văn Hóa Độc Đáo

Các Tên Gọi Khác của Dân Tộc Cao Lan

Dân tộc Cao Lan, một trong những dân tộc thiểu số sinh sống tại Việt Nam, được biết đến với nhiều tên gọi khác nhau, bao gồm:

• Sán Chay: Đây là tên gọi chính thức được Nhà nước Việt Nam công nhận.
• Sán Chởi, Sán Chấy, Sán Chí, Sán Chỉ: Các tên gọi này là biến âm của thổ ngữ, đều mang ý nghĩa chung là “Người núi” (Sơn tử).
• Nhóm Cao Lan và Sán Chỉ: Dân tộc Sán Chay được chia thành hai nhóm ngôn ngữ chính: nhóm Cao Lan sử dụng ngôn ngữ Tày-Thái và nhóm Sán Chỉ sử dụng ngôn ngữ Hán (Quảng Đông – Trung Quốc). Ở Yên Bái, người Sán Chay thuộc nhóm Cao Lan nói ngôn ngữ Tày-Thái.

Đời Sống Kinh Tế và Văn Hóa của Người Sán Chay

Người Sán Chay ở Yên Bái vốn là những cư dân nông nghiệp lành nghề, đặc biệt trong canh tác lúa nước. Ruộng bậc thang là một phần quan trọng trong cảnh quan sinh hoạt của họ. Bên cạnh đó, nương rẫy vẫn đóng vai trò không thể thiếu trong đời sống kinh tế. Nhờ kinh nghiệm tích lũy, sự cần cù sáng tạo và sự hỗ trợ từ Nhà nước, đồng bào Sán Chay đã tích cực tăng gia sản xuất, nâng cao năng suất cây trồng và vật nuôi.

Trong những năm gần đây, một số hộ gia đình đã phát triển mô hình kinh tế trang trại VACR (vườn, ao, chuồng, rừng). Ngoài lúa gạo là nguồn lương thực chính, người Sán Chay còn chăn nuôi gia súc, gia cầm và thả cá, góp phần cải thiện đời sống và hỗ trợ công việc đồng áng. Việc trồng rừng và các loại cây công nghiệp như quế, chè, sắn cũng được chú trọng phát triển.

Kiến Trúc Nhà Ở và Trang Phục Truyền Thống

Người Sán Chay thường chọn những vùng đất thấp, có thung lũng bằng phẳng để khai khẩn ruộng bậc thang. Bên cạnh đó, họ cũng tận dụng đồi núi thấp để làm nương rẫy, trồng ngô, lúa cạn, rau quả, bông dệt vải, kết hợp với săn bắt và hái lượm.

Nhà ở của người Sán Chay thường là nhà sàn bốn mái, có sàn trong nhà và sàn phơi. Nhà thường có ba hoặc năm gian, mỗi gian có chức năng sinh hoạt riêng. Gian giữa là nơi thờ cúng tổ tiên, hai gian bên cạnh là nơi nghỉ ngơi của các thành viên nam nữ trong gia đình. Gian chái đầu nhà là nơi đặt bàn thờ hương hỏa, gian chái cuối nhà là nơi bếp núc, buồng con dâu hoặc con gái. Cầu thang được bắc lên ở gian này.

Về trang phục, phụ nữ Sán Chay mặc váy tràm dài ngang bọng chân, áo chàm dài ngang váy, với phần trên ngực thường có màu đỏ hoặc nâu, phần dưới xanh chàm hoặc đen. Eo lưng thắt dao nhỏ, cổ và tay đeo vòng bạc, đầu búi tóc sau gáy đội khăn chàm. Trang phục nam giới ngày xưa thường là áo chàm dài hoặc ngắn, quần thung màu nâu hoặc trắng, đầu búi tóc đội khăn xếp màu chám.

Tín Ngưỡng và Văn Hóa Tinh Thần

Người Sán Chay theo chế độ phụ hệ, người đàn ông đóng vai trò chủ đạo trong gia đình. Về tín ngưỡng, họ theo đạo Phật, đạo Nho và thờ gia tiên. Mỗi dòng họ thờ một vị thần Bảo gia riêng, lấy từ thập bát tú hoặc tứ linh theo quan niệm đạo Phật. Họ cũng thờ thần nước, thần Nông, thần Bếp lửa và thần bà Mụ.

Văn hóa tinh thần của người Sán Chay rất phong phú, thể hiện qua tục ngữ, truyện cổ, lễ hội và các loại hình nghệ thuật dân gian. Họ không có chữ viết riêng mà sử dụng chữ Hán Nôm để ghi chép các bộ sách cúng, sách dạy học và các bài hát dân ca.

Các Loại Hình Nghệ Thuật Dân Gian Đặc Sắc

Kho tàng văn hóa văn nghệ dân gian của người Sán Chay vô cùng đa dạng, đặc biệt là hát ví dân gian (“Xình ca” hay “Xướng cọ”). Các điệu múa như múa xúc tép, múa trống (tang sành), múa chày, múa “Păng Loòng” (cơm mới) cũng là những nét văn hóa đặc sắc. Điệu múa “xúc tép” đã từng đạt huy chương Bạc tại liên hoan ca múa nhạc dân tộc toàn quốc.

Kết Luận

Như vậy, dân tộc Cao Lan không chỉ được biết đến với tên gọi này mà còn có nhiều tên gọi khác như Sán Chay, Sán Chởi, Sán Chấy, Sán Chí, Sán Chỉ. Mỗi tên gọi đều mang một ý nghĩa và gắn liền với lịch sử, văn hóa của dân tộc. Việc tìm hiểu về các tên gọi khác nhau này giúp chúng ta hiểu sâu sắc hơn về sự đa dạng văn hóa và bản sắc độc đáo của dân tộc Cao Lan.

(Tài liệu tham khảo: “Một số đặc trưng các đồng bào dân tộc tỉnh Yên Bái”, do Ban Dân vận Tỉnh ủy xuất bản.)