Biện Pháp Tu Từ Là Gì? Tuyệt Chiêu Nhận Biết & Ứng Dụng Trong Văn Học

Biện pháp tu từ là một phần không thể thiếu trong nghệ thuật văn chương, giúp người viết truyền tải cảm xúc, suy nghĩ một cách sinh động và sâu sắc hơn. Vậy biện pháp tu từ là gì? Có bao nhiêu loại biện pháp tu từ thường được sử dụng? Bài viết này sẽ cung cấp một cái nhìn tổng quan về các biện pháp tu từ phổ biến và tác dụng của chúng trong việc tạo nên giá trị thẩm mỹ cho tác phẩm văn học.

Biện Pháp Tu Từ Là Gì? Có Bao Nhiêu Loại?

Biện pháp tu từ là những thủ pháp nghệ thuật sử dụng ngôn ngữ một cách đặc biệt, sáng tạo, nhằm tăng tính biểu cảm và gợi hình cho diễn đạt. Việc nắm vững các biện pháp tu từ giúp người đọc, người học dễ dàng cảm thụ được vẻ đẹp và ý nghĩa sâu xa của tác phẩm văn chương.

Các biện pháp tu từ có thể được phân loại thành hai nhóm chính:

• Biện pháp tu từ từ vựng: Tập trung vào việc sử dụng từ ngữ một cách đặc biệt.
  • So sánh
  • Ẩn dụ
  • Hoán dụ
  • Nhân hóa
  • Điệp ngữ
  • Nói giảm, nói tránh
  • Nói quá
  • Liệt kê
  • Chơi chữ
• Biện pháp tu từ cú pháp: Tập trung vào việc sắp xếp câu chữ một cách đặc biệt.
  • Đảo ngữ
  • Điệp cấu trúc
  • Chêm xen
  • Câu hỏi tu từ
  • Phép đối

Ngoài ra, còn một số biện pháp tu từ khác ít phổ biến hơn nhưng cũng góp phần làm phong phú thêm ngôn ngữ văn học.

Các Biện Pháp Tu Từ và Tác Dụng Của Chúng

Mỗi biện pháp tu từ mang một vai trò và tác dụng riêng, tạo nên những hiệu ứng nghệ thuật khác nhau trong văn bản.

(1) So sánh

• Khái niệm: Đối chiếu hai hay nhiều sự vật, hiện tượng có nét tương đồng, làm tăng sức gợi hình, gợi cảm.
• Tác dụng: Giúp hình ảnh miêu tả trở nên sinh động, dễ hiểu, dễ hình dung.

Ví dụ: “Anh bỗng nhớ em như đông về nhớ rét/Tình yêu ta như cánh kiến hoa vàng” (Chế Lan Viên).

(2) Nhân hóa

• Khái niệm: Gán đặc điểm, hành động của con người cho sự vật, con vật, cây cối.
• Tác dụng: Làm cho thế giới xung quanh trở nên gần gũi, sinh động và có hồn.

Ví dụ: “Sông Đuống trôi đi/Một dòng lấp lánh/Nằm nghiêng nghiêng trong kháng chiến trường kì” (Hoàng Cầm).

(3) Ẩn dụ

• Khái niệm: Gọi tên sự vật, hiện tượng này bằng tên sự vật, hiện tượng khác có nét tương đồng.
• Tác dụng: Tăng sức gợi hình, gợi cảm, tạo sự hàm súc cho diễn đạt.
• Phân loại: Ẩn dụ hình thức, cách thức, phẩm chất, chuyển đổi cảm giác.

Ví dụ: “Ơi con chim chiền chiện/Hót chi mà vang trời/Từng giọt long lanh rơi/Tôi đưa tay tôi hứng” (Thanh Hải).

(4) Hoán dụ

• Khái niệm: Gọi tên sự vật, hiện tượng, khái niệm này bằng tên của một sự vật, hiện tượng khác có quan hệ gần gũi.
• Tác dụng: Tăng sức gợi hình, gợi cảm, tạo sự liên tưởng phong phú.
• Phân loại: Lấy bộ phận chỉ toàn thể, vật chứa đựng chỉ vật bị chứa đựng, dấu hiệu chỉ sự vật, cái cụ thể chỉ cái trừu tượng.

Ví dụ: “Đầu xanh có tội tình gì/Má hồng đến quá nửa thì chưa thôi” (Nguyễn Du).

(5) Nói quá

• Khái niệm: Phóng đại mức độ, quy mô, tính chất của sự vật, hiện tượng.
• Tác dụng: Nhấn mạnh, gây ấn tượng, tăng sức biểu cảm.

Ví dụ: “Độc ác thay, trúc Nam sơn không ghi hết tội/Dơ bẩn thay, nước Đông hải không rửa sạch mùi” (Nguyễn Trãi).

(6) Nói giảm, nói tránh

• Khái niệm: Dùng cách diễn đạt tế nhị, uyển chuyển để tránh gây cảm giác đau buồn, ghê sợ, thô tục.

Ví dụ: “Bác đã đi rồi sao Bác ơi!” (Tố Hữu).

(7) Điệp ngữ

• Khái niệm: Lặp lại nhiều lần một từ, cụm từ.
• Tác dụng: Nhấn mạnh, tạo ấn tượng, gợi liên tưởng, cảm xúc và tạo nhịp điệu.

Ví dụ: “Tre giữ làng, giữ nước, giữ mái nhà tranh, giữ đồng lúa chín” (Thép Mới).

(8) Liệt kê

• Khái niệm: Sắp xếp nối tiếp hàng loạt từ, cụm từ cùng loại.
• Tác dụng: Diễn tả đầy đủ, sâu sắc hơn những khía cạnh khác nhau của thực tế.

Ví dụ: “Điện giật, dùi đâm, dao cắt, lửa nung/Không giết được em, người con gái anh hùng!” (Trần Thị Lý).

Yêu Cầu Về Nhận Biết và Tác Dụng Biện Pháp Tu Từ Đối Với Học Sinh

Chương trình Ngữ văn hiện hành đặt ra các yêu cầu khác nhau về nhận biết và sử dụng biện pháp tu từ tùy theo cấp học:

• Lớp 3, 4, 5: Nhận biết và nêu tác dụng của nhân hóa, so sánh.
• Lớp 6, 7: Nhận biết ẩn dụ, hoán dụ, nói quá, nói giảm nói tránh.
• Lớp 8, 9: Hiểu và phân tích điệp ngữ, chơi chữ, nói mỉa, nghịch ngữ.

Việc nắm vững kiến thức về biện pháp tu từ không chỉ giúp học sinh hiểu sâu sắc hơn về tác phẩm văn học mà còn nâng cao khả năng sử dụng ngôn ngữ trong giao tiếp và viết lách.