Biện pháp so sánh là một công cụ mạnh mẽ trong văn học và giao tiếp hàng ngày, giúp chúng ta hình dung và hiểu rõ hơn về thế giới xung quanh. Vậy, tác dụng của biện pháp so sánh là gì mà lại được sử dụng rộng rãi đến vậy? Bài viết này sẽ đi sâu vào khám phá khái niệm, vai trò và các loại hình so sánh thường gặp.
So sánh là việc đối chiếu hai hoặc nhiều đối tượng, sự vật, hiện tượng có những điểm tương đồng, từ đó làm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho ngôn ngữ. Tác dụng của biện pháp tu từ so sánh là vô cùng lớn: nó giúp hình ảnh được miêu tả trở nên sinh động, hấp dẫn hơn, đồng thời giúp người đọc dễ dàng tiếp nhận, tưởng tượng và hình dung rõ nét về đối tượng đang được đề cập đến. Ví dụ, trong bài “Tiếng Hát Con Tàu” của Chế Lan Viên, tác giả viết:
“Anh bỗng nhớ em như đông về nhớ rétTình yêu ta như cánh kiến hoa vàngNhư xuân đến chim rừng lông trở biếcTình yêu làm đất lạ hóa quê hương”
Phép so sánh “nhớ em như đông về nhớ rét” không chỉ diễn tả nỗi nhớ một cách cụ thể, mà còn gợi lên cảm giác cồn cào, da diết, không thể thiếu.
Vậy, những loại hình so sánh nào thường được sử dụng?
I. Theo Đối Tượng So Sánh
(1) So Sánh Sự Vật – Sự Vật
Đây là mô hình so sánh phổ biến, thường có các dạng:
- A như B
- A là B
- A chẳng bằng B
Ví dụ: “Ơ, cái dấu hỏi / Trông ngộ ngộ ghê, / Như vành tai nhỏ / Hỏi rồi lắng nghe”. Ở đây, dấu hỏi được so sánh với “vành tai nhỏ”, gợi hình ảnh về sự tò mò, lắng nghe.
(2) So Sánh Sự Vật – Con Người
Mô hình này thường có dạng: A như B (A có thể là con người, B là sự vật dùng để so sánh).
Ví dụ: “Trẻ em như búp trên cành / Biết ăn ngủ, biết học hành là ngoan”. “Trẻ em” được so sánh với “búp trên cành”, thể hiện sự non nớt, sức sống và tiềm năng phát triển.
(3) So Sánh Hoạt Động – Hoạt Động
Mô hình này có dạng: A như B (A là hoạt động của đối tượng thứ nhất, B là hoạt động của đối tượng thứ hai).
Ví dụ: “Con trâu đen lông mượt / Cái sừng nó vênh vênh / Nó cao lớn lênh khênh / Chân đi như đập đất”. Hoạt động “đi” của trâu được so sánh với “đập đất”, nhấn mạnh sự mạnh mẽ, chắc nịch.
(4) So Sánh Âm Thanh – Âm Thanh
Mô hình này có dạng: A như B (A là âm thanh thứ nhất, B là âm thanh thứ hai).
Ví dụ: “Côn Sơn suối chảy rì rầm / Ta nghe như tiếng đàn cầm bên tai”. “Tiếng suối” được so sánh với “tiếng đàn cầm”, gợi cảm giác du dương, êm ái.
(5) Các Dạng Khác
Ngoài ra, còn có các kiểu so sánh ngang bằng và hơn kém.
- So sánh hơn kém: “Cháu khỏe hơn ông nhiều!”.
- So sánh ngang bằng: “Ông là buổi trời chiều / Cháu là ngày rạng sáng”.
II. Theo Từ So Sánh
(1) So Sánh Bằng
Sử dụng các từ: tựa, như, là, tựa như, giống nhau, như là, chẳng khác gì.
Ví dụ: “Cô giáo giống như người mẹ thứ hai của em”.
(2) So Sánh Hơn Kém
Sử dụng các từ: hơn, kém, chẳng bằng, chưa bằng, không bằng.
Ví dụ: “Những ngôi sao thức ngoài kia / Chẳng bằng mẹ đã thức vì chúng con”.
Tóm lại, biện pháp so sánh là một công cụ không thể thiếu trong việc tạo nên sự sinh động, hấp dẫn cho ngôn ngữ. Việc nắm vững khái niệm, tác dụng và các loại hình so sánh sẽ giúp chúng ta cảm thụ văn học tốt hơn, đồng thời nâng cao khả năng diễn đạt trong giao tiếp hàng ngày. Hy vọng bài viết này đã cung cấp cho bạn cái nhìn sâu sắc hơn về tác dụng của biện pháp so sánh.
Nguồn: https://mncatlinhdd.edu.vn/ Tác giả: Nguyễn Lân dũng
Giáo sư Nguyễn Lân Dũng là một trong những nhà khoa học hàng đầu Việt Nam trong lĩnh vực vi sinh vật học, với hơn 50 năm cống hiến cho giáo dục và nghiên cứu (Wiki). Ông là con trai của Nhà giáo Nhân dân Nguyễn Lân, xuất thân từ một gia đình nổi tiếng hiếu học. Trong sự nghiệp của mình, Giáo sư đã đảm nhiệm nhiều vị trí quan trọng như Chủ tịch Hội các ngành Sinh học Việt Nam, Đại biểu Quốc hội và được phong tặng danh hiệu Nhà giáo Nhân dân vào năm 2010.