Tình huống có vấn đề là gì? Giải pháp dạy tiếng Anh hiệu quả tại ĐHXD

Trong bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng, việc nâng cao năng lực ngoại ngữ, đặc biệt là tiếng Anh, trở thành yêu cầu cấp thiết đối với sinh viên, học viên. Bộ môn Ngoại ngữ tại Trường Đại học Xây dựng Hà Nội (ĐHXD) đóng vai trò quan trọng trong việc trang bị cho sinh viên, học viên khả năng sử dụng tiếng Anh thành thạo trong giao tiếp, công việc và học tập. Để đáp ứng yêu cầu này, việc đổi mới phương pháp giảng dạy, đặc biệt là áp dụng phương pháp dạy học giải quyết tình huống có vấn đề (GQVĐ) là một hướng đi hiệu quả. Vậy tình huống có vấn đề là gì mà lại được đánh giá cao trong việc nâng cao chất lượng giảng dạy tiếng Anh?

Phương pháp dạy học giải quyết tình huống có vấn đề: Khái niệm và bản chất

Tình huống có vấn đề là gì?

“Tình huống có vấn đề” là một khái niệm được nhiều nhà nghiên cứu giáo dục quan tâm. Lecne định nghĩa tình huống này là một “khó khăn được chủ thể ý thức rõ ràng hay mơ hồ, đòi hỏi phải tìm kiếm tri thức và phương thức hành động mới để khắc phục”. Macmutốp lại nhấn mạnh khía cạnh trí tuệ, cho rằng đó là “trở ngại về trí tuệ khi con người chưa biết cách giải thích hiện tượng, sự kiện và cần tìm tòi cách giải thích hay hành động mới”. Điểm chung giữa các quan điểm này là tình huống có vấn đề luôn chứa đựng mâu thuẫn, kích thích sự tò mò và mong muốn giải quyết vấn đề của người học.

Bản chất của phương pháp dạy học giải quyết tình huống có vấn đề

Phương pháp dạy học GQVĐ là cách thức giảng dạy mà giảng viên tạo ra các tình huống chứa đựng mâu thuẫn, khơi gợi sự khao khát tìm tòi, khám phá ở người học. Thông qua việc giải quyết các tình huống này, người học không chỉ lĩnh hội kiến thức mới mà còn phát hiện ra những điều mới mẻ. Phương pháp này khuyến khích người học tự khám phá giới hạn của bản thân, tự xây dựng kiến thức từ những gì đã biết và hình thành phương pháp nhận thức cho môn học.

Các bước thực hiện phương pháp dạy học giải quyết tình huống có vấn đề:

1. Đưa ra tình huống có vấn đề: Giảng viên giới thiệu tình huống và gợi ý cho người học.
2. Phát hiện và giải thích vấn đề: Người học xác định vấn đề, giải thích để hiểu rõ và đặt ra mục tiêu giải quyết.
3. Tìm giải pháp: Người học phân tích vấn đề, đề xuất hướng giải quyết, hình thành giải pháp, tranh luận để tìm ra giải pháp đúng.
4. Trình bày giải pháp: Người học trình bày các bước thực hiện và kết quả đạt được.
5. Nghiên cứu ứng dụng: Người học xem xét khả năng ứng dụng giải pháp vào thực tiễn và đề xuất vấn đề liên quan.
6. Nhận xét và kết luận: Giảng viên đánh giá, tổng kết và mở rộng vấn đề.

Ứng dụng phương pháp giải quyết tình huống có vấn đề trong giảng dạy tiếng Anh tại ĐHXD

Ưu điểm của phương pháp

Tại ĐHXD, sinh viên có ý thức học tập cao, luôn mong muốn khám phá và tìm tòi. Phương pháp dạy học GQVĐ tạo cơ hội để sinh viên phát huy sự sáng tạo, năng động, chủ động ghi nhớ và sử dụng tiếng Anh một cách tự nhiên trong nhiều tình huống cụ thể. Đồng thời, việc GQVĐ còn giúp sinh viên tích lũy kiến thức về các vấn đề xã hội, chính trị, kinh tế,… giúp họ dễ dàng ứng phó khi gặp phải trong cuộc sống và học tập.

Tính đặc thù trong môn Tiếng Anh

Tiếng Anh là một môn học đặc thù, đòi hỏi sự phong phú và phù hợp trong phương pháp giảng dạy. Việc áp dụng phương pháp GQVĐ cần đảm bảo tính linh hoạt, kích thích sự tìm tòi, khám phá của người học. Sự chủ động của người học là yếu tố then chốt để kích thích khả năng ngôn ngữ, giúp họ ghi nhớ và sử dụng từ ngữ một cách tự nhiên. Với những ưu điểm này, phương pháp dạy học GQVĐ được đánh giá cao, phù hợp để phát huy đặc trưng của giảng dạy tiếng Anh tại ĐHXD.

Giải pháp ứng dụng hiệu quả phương pháp giải quyết tình huống có vấn đề

Xây dựng tình huống hấp dẫn, khoa học, thực tiễn

Tình huống sử dụng trong giảng dạy tiếng Anh cần gắn liền với cuộc sống, khai thác các khía cạnh văn hóa, lĩnh vực cụ thể mà bài học đề cập. Khi xây dựng tình huống, cần đảm bảo các tiêu chí:

• Phù hợp với nội dung và mục tiêu bài học: Giúp sinh viên tiếp cận các cụm từ, cấu trúc ngữ pháp, thuật ngữ phù hợp.
• Đảm bảo tính chính xác, khoa học, bám sát giáo trình: Định hướng tư duy đúng đắn, đảm bảo tính logic.
• Có tính thực tế, gắn với cuộc sống hàng ngày: Giúp sinh viên dễ dàng liên hệ và vận dụng vào ngữ cảnh thực tế.
• Phù hợp với trình độ sinh viên, có khả năng phân loại: Kích thích sự nỗ lực, tạo sự tự tin khi sử dụng tiếng Anh.
• Hấp dẫn, khơi dậy hứng thú, đảm bảo tính khả thi: Giúp sinh viên không bị “ngợp” và phát huy sự sáng tạo.

Giảng viên có thể sử dụng các câu chuyện, vấn đề văn hóa, chính trị, kinh tế thời sự để xây dựng tình huống, đồng thời tham khảo ý kiến, thắc mắc của sinh viên về cách sử dụng từ ngữ, cấu trúc.

Khai thác vấn đề của tình huống

Vấn đề là trung tâm của tình huống, kích thích tư duy của người học. Giảng viên cần linh hoạt, khéo léo khai thác vấn đề, đảm bảo tính mâu thuẫn giữa cái đã biết và cái chưa biết, giữa thực tiễn và tư duy. Vấn đề càng mâu thuẫn càng thúc đẩy người học tìm cách giải quyết.

Giảng viên có thể khai thác các vấn đề mà giới trẻ quan tâm, các vấn đề thời sự, sự kiện giải trí, hiện tượng xã hội,… tạo ra mâu thuẫn bất ngờ, nảy sinh nhu cầu giải quyết vấn đề. Cần đảm bảo sinh viên có thể đưa ra cách giải quyết ban đầu, nhưng cách giải quyết đó không hiệu quả, tạo ra mâu thuẫn với kiến thức đã có, từ đó thúc đẩy họ điều chỉnh, hệ thống và tìm kiếm kiến thức mới.

Phát huy tối đa tính tích cực, sáng tạo của sinh viên

Giảng viên đóng vai trò là người tổ chức, định hướng và kết luận, còn người học là trung tâm của hoạt động dạy học. Người học tự nhận thức, hình thành giả thuyết, hệ thống hóa tri thức để giải quyết vấn đề và thu được tri thức mới. Giảng viên khơi dậy sự ham khám phá, sáng tạo, dẫn dắt người học tiếp nhận mâu thuẫn và nảy sinh nhu cầu giải quyết.

Cần tạo ra môi trường thân thiện, thoải mái nhưng nghiêm túc, phối hợp nhiều hình thức tổ chức dạy học, động viên, khuyến khích sinh viên tìm kiếm, tiếp cận vấn đề mới và tăng cường thời gian tự hoạt động để phát huy sự sáng tạo.

Tổ chức thực hiện khéo léo, dẫn dắt sinh viên giải quyết vấn đề và sử dụng thời gian hợp lý

Sự chủ động, linh hoạt của giảng viên là yếu tố quan trọng để tạo nên giờ học sinh động, lôi cuốn và hiệu quả. Giảng viên cần tập trung vào vấn đề, gợi mở hướng tiếp cận khi cần thiết, đồng thời phân bổ thời gian hợp lý, duy trì sự hứng thú của người học.

Cần nghiên cứu thời điểm thích hợp để đưa tình huống vào bài học, giúp sinh viên phát huy tiềm năng và yêu thích môn học hơn. Linh hoạt sử dụng các hình thức làm việc cá nhân, thảo luận nhóm, thảo luận chung để giải quyết tình huống. Sử dụng câu hỏi gợi mở đúng văn phạm, chính xác, khoa học, logic, gây hứng thú và đảm bảo đặc thù của tiếng Anh. Chú ý đến ngữ điệu và ngôn ngữ cơ thể để tăng sự lôi cuốn.

Kết luận

Phương pháp dạy học giải quyết tình huống có vấn đề là một phương pháp hiệu quả để kích thích tính chủ động, sáng tạo của sinh viên, học viên, tiếp cận quan điểm “lấy người học làm trung tâm”. Tuy nhiên, phương pháp này đòi hỏi sự nỗ lực cao của cả người dạy và người học. Để phát huy tối đa hiệu quả trong việc dạy học môn tiếng Anh tại ĐHXD, giảng viên cần kết hợp linh hoạt nhiều phương pháp, nghiên cứu kỹ bài học và lựa chọn phương pháp giảng dạy phù hợp với từng bài học. Cùng với đó, cần nghiên cứu kỹ về bài học và có sự cân nhắc, chọn lựa kĩ lưỡng để có phương pháp giảng dạy phù hợp với từng bài học.

Tài liệu tham khảo:

1. Nghị quyết số 29-NQ/TW, ngày 04/11/2013 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XI) về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế.
2. I. Ia. Lecne. Dạy học nêu vấn đề (Phan Tất Đắc dịch). H. NXB Giáo dục, 1997.
3. Nguyễn Văn Hộ. Lý luận dạy học. H. NXB Giáo dục, 2002.
4. Nguyễn Ngọc Bảo. Phát huy tính tích cực, tính tự lực của học sinh trong quá trình dạy học. H. NXB Giáo dục, 1995.
5. Trịnh Văn Biểu. Các phương pháp dạy học tích cực. NXB Đại học Sư phạm TP. Hồ Chí Minh, 2010.
6. Phan Trọng Ngọ. Dạy học và phương pháp dạy học trong nhà trường. H. NXB Đại học Sư phạm, 2005.

Nguồn: https://mncatlinhdd.edu.vn/ Tác giả: Nguyễn Lân dũng